Misja kanoniczna nauczyciela religii

    Polskie Dyrektorium katechetyczne ustala, iż relacja między nauczaniem religii a instytucją szkoły jest relacją podporządkowania i autonomii. Oznacza to, że za dobór kadr nauczających oraz za kwestie merytoryczne, zarówno jeśli chodzi o programowanie nauczania, jak i wizytacje, odpowiada strona kościelna. Oczywiście, kwestii tej nie należy rozumieć w taki sposób, że szkoła czy nadzór oświatowy nie mają wpływu na to, co dzieje się w szkole. Wpływ Kościoła na kwestie, w zakresie których nauczanie religii posiada autonomię wobec szkoły, musi być uzasadniany racjonalnie i komunikowany uczniom, rodzicom i szkole.
    Trzeba najpierw odpowiedzieć na pytanie fundamentalne, mianowicie o cel nauczania religii w polskiej szkole. Odpowiedzi na to pytanie udziela polskie Dyrektorium katechetyczne. W dokumencie tym czytamy o katechetycznym charakterze lekcji religii, o otwarciu nowych możliwości ewangelizacyjnych, o szansie duszpasterskiej (PDK 83-85). Zatem lekcja religii jest lekcją wyznaniową, różną od katechezy wypełniającej wszystkie swoje funkcje, inną też od religiologii i religioznawstwa.
    W kontekście takiego właśnie spojrzenia na cel nauczania religii, można pytać o obowiązki nauczyciela religii. Nauczyciel ten ma powinności zarówno wobec Kościoła, jak i szkoły. Sądzę, że wobec podnoszonego problemu napięcia, w jakim działa, zwanego niekiedy dylematem podwójnej wierności, najbardziej użyteczna jest formuła, która wskazuje, iż nauczyciel religii winien być wierny Kościołowi i lojalny wobec szkoły. Wierność Kościołowi ma cechować nauczyciela religii nie tylko w działaniach o charakterze ściśle kościelnym, ale także w normalnej pracy na terenie szkoły.
    Na tym tle warto rozważyć pojęcie misji kanonicznej. Oznacza ona prawo do nauczania prawd wiary w imieniu Kościoła. Dokumenty państwowe mówią tu o skierowaniu ze strony kompetentnej władzy kościelnej, którą - w wypadku nauczania religii katolickiej - jest biskup diecezjalny. Polskie Dyrektorium katechetyczne nazywa to skierowanie misją kanoniczną. Misja kanoniczna określa dokładnie osobę i placówkę, w jakiej ta osoba ma pracować. Nie istnieją zatem ogólne misje kanoniczne.
    Istnienie misji kanonicznej nakłada na podmioty kościelne, działające w imieniu biskupa diecezjalnego, trzy obowiązki. Po pierwsze, wydziały katechetyczne winny wyszukiwać odpowiednich i wykwalifikowanych kandydatów do podjęcia pracy nauczycieli religii. Dyrektor placówki zatrudnia nauczyciela, ale dopiero po otrzymaniu skierowania od władzy kościelnej. Kolejność zatem musi być zachowana: to władza kościelna przysyła nauczyciela, którego zatrudnia dyrektor. Ta kolejność nie powinna być odwracana.
    Po drugie, prawo inicjatywy, przysługujące stronie kościelnej, oznacza, że skierować do danej placówki można osobę, która daje gwarancję realizacji celów nauczania religii. Osoba ta może nauczać w imieniu Kościoła prawd wiary i stawać się w środowisku szkolnym świadkiem Ewangelii. Ponadto osoba taka winna mieć kwalifikacje, określone w porozumieniu między Ministrem Edukacji a Episkopatem. Zatem strona kościelna jest zobowiązana posyłać osoby odpowiednie i to zarówno w aspekcie moralnym, jak i intelektualnym, psychicznym czy formalnym.
    Po trzecie, władza kościelna ma sprawować nadzór nad nauczaniem religii w taki sposób, by było pewne, iż nauczyciel religii w żadnym z tych aspektów nie znalazł się w sytuacji dyskwalifikującej go. Gdyby tak się zdarzyło, należy cofnąć misję kanoniczną.
    Cofnięcie misji kanonicznej możliwe jest zasadniczo w trzech przypadkach: gdy stosunek pracy nauczyciela religii musi zostać rozwiązany, gdy nauczyciel religii popełnił czyn, który dyskwalifikuje go jako nauczyciela oraz gdy nauczyciel religii nie popełnił czynu nagannego z punktu widzenia dyscypliny szkolnej, ale naucza lub postępuje w sposób nie do zaakceptowania dla roli, jaką w katechetycznej misji Kościoła ma nauczyciel religii. Chodzi tu o drastyczne naruszenie dyscypliny kościelnej, czyny niezgodne z moralnością i obyczajami katolickimi lub niezgodność doktrynalną z nauczaniem Kościoła.
    W pierwszym przypadku cofnięcie misji kanonicznej oznacza, że nauczyciel utracił, na przykład, uprawnienia - jak to zdarzy się w odniesieniu do niektórych osób 31 sierpnia 2006 roku. W drugim wypadku jest jednoczesne z karą wymierzoną przez sąd bądź komisję dyscyplinarną. W pierwszym i drugim przypadku cofnięcie misji kanonicznej jest konsekwencją koniecznego rozwiązania stosunku pracy. W trzecim przypadku cofnięcia misji dokonuje biskup diecezjalny, przy czym nauczyciel taki traci prawo nauczania religii, ale do końca roku szkolnego zachowuje prawo do wynagrodzenia. Zastępstwo za niego jest opłacane do końca roku szkolnego przez Kościół.

ks. Piotr Tomasik - dr hab. katechetyki, prof. UKSW, kierownik Katedry Katechetyki Fundamentalnej i Historii Katechezy UKSW, wykładowca w WSD w Warszawie-Pradze, Konsultor Komisji Wychowania Katolickiego, koordynator Biura Programowania Katechezy.