Katecheta 10/2007

Jubileusz 50-lecia „Katechety”, z którym utożsamia się większość polskich katechetyków i katechetów, skłania do pewnych podsumowań i analiz porównawczych. Warto zapytać o wkład pisma w rozwój dydaktyki katechetycznej, zwłaszcza dydaktyki biblijnej w katechezie. Oczywiście nie sposób objąć w jednym artykule wszystkich elementów tak rozległego zagadnienia. Spróbujemy jednak zapytać o specyfikę hermeneutyczną, o potrzebę dydaktyki kreatywnej w katechecie oraz o konkretne przykłady utrwalone na łamach naszego szacownego „Jubilata”.

Do podstawowych funkcji dydaktyki należy analizowanie zjawisk zachodzących w procesie nauczania – uczenia się, formowanie celów, właściwy dobór treści, by na tej podstawie wskazać najkorzystniejsze metody, środki i formy kształcenia[1]. Należy przy tym pamiętać, że dydaktyka katechetyczna ma własne źródła inspirujące jej rozwój. Pierwszym z nich jest żywe Słowo, z którego katecheza zawsze czerpie swoje orędzie (por. Ct 27; DOK 94-96). Zwiastowanie słowa Bożego w katechezie jest zwiastowaniem Chrystusa, a zwiastowanie Chrystusa jest dawaniem Go katechizowanym, stąd należy mówić o Piśmie Świętym jako mowie Boga (locutio Dei attestans)[2]. Obecność tej wewnętrznej wartości wskazuje na potrzebę uwzględniania w katechezie „hermeneutyki biblijnej”[3] i „hermeneutyki egzystencjalnej”,[4] zgodnie zresztą z powszechnie przyjmowaną w katechetyce podwójną i jedyną zarazem wiernością: Bogu i człowiekowi (por. OIK 34; DOK 145; PDK 31).

 

 

Hermeneutyka katolicka to metodologiczne opracowanie struktur rozumienia, wykładu i interpretacji języka wiary, która służy katechezie jako zespół reguł poznania teologicznego oraz uporządkowany wyraz samorozumienia chrześcijańskiego[5]. Powszechnie przyjmuje się „hermeneutykę” jako sztukę stosowania zasad interpretacji, a „egzegezę” jako zastosowanie owych zasad do danego zadania. Zadanie, o którym mowa, polega na interpretacji tekstu, w tym wypadku tekstu biblijnego w katechezie[6]. Rozpoznanie sensu tekstu wymaga właściwego podejścia, a mianowicie interpretacji skierowanej ku ludzkiej egzystencji w sytuacji postępującego pluralizmu i złożoności sytuacji społeczno-kulturowej. Podkreślenie walorów edukacyjnych Biblii – w ujęciu B. Lonergana i C. M. Martiniego – winno uwzględniać niektóre uwarunkowania związane z jej lekturą i właściwym przekazem wiary w ramach procesu katechetycznego. Chodzi o to, że niektórzy „(...) teologowie chrześcijańscy nie tylko nie zgadzają się co do dziedzin istotnych dla badań teologicznych, lecz także co do interpretacji tekstów, zachodzenia pewnych zdarzeń, ważkości określonych przemian. Owe różnice mogą mieć zupełnie różne podstawy. Niektóre z nich usunie może dalszy postęp badań, interpretacji, historii, toteż można je pozostawić uzdrawiającemu wpływowi czasu. Niektóre mogą być wynikiem mnogości dróg rozwoju (…). Inne wreszcie różnice powstają stąd, że nie doszło do nawrócenia intelektualnego, moralnego czy religijnego”[7].

Katechetyka ma prawo do własnych badań, do wypracowania własnej metody badawczej tekstu biblijnego, mając na uwadze autentyczną duchowość Słowa, która przypomina, że „czytaniu Pisma Świętego powinna towarzyszyć modlitwa, aby stało się ono rozmową pomiędzy Bogiem a człowiekiem” (KO 25). Należy zwrócić uwagę na dialogiczny i ewangelizacyjny walor katechetycznej lektury Pisma Świętego. Tym samym powracamy do dawnej dyskusji i postulatu „kerygmatycznego zwrotu” w katechezie, postulatu dowartościowania treści przekazu na rzecz metody[8]. Słusznie bowiem zauważa J. Werbick, że treści wiary mogą być tylko wtedy komunikowane„z sukcesem”, gdy są elementami relacji „ja – Dobra Nowina”, a to dokładnie zawarte jest w żądaniu, by nauczyciele religii „byli świadkami”[9]. Z tym jest związane uznanie podstawowej roli czterech Ewangelii w nauczaniu katechetycznym (por. Ct 11.19; KKK 125; DOK 41)[10] oraz refleksja nad stałą przemianą człowieka – nawróceniem[11]. Katecheza jest wychowaniem, nauczaniem i wprowadzeniem wierzących w pełnię życia chrześcijańskiego (por. Ct 18). Chodzi więc o stały wzrost wiary w sercu człowieka ochrzczonego i złączonego różnymi więzami ze wspólnotą Kościoła. „Dokładnie mówiąc – wyjaśnia Jan Paweł II – w całym procesie ewangelizacji katecheza ma być etapem wprowadzenia i dojrzewania, to znaczy czasem, w którym chrześcijanin, przyjąwszy przez wiarę Jezusa Chrystusa, jako jedynego Pana, i przylgnąwszy do Niego całkowicie przez szczere nawrócenie serca, stara się lepiej poznać tego Jezusa, któremu się powierzył, poznać mianowicie Jego »tajemnicę«, Królestwo Boże, które On zapowiada, wymagania i obietnice, zawarte w Jego ewangelicznym Orędziu, drogi, które wyznaczył dla wszystkich tych, którzy zechcą pójść za Nim” (Ct 20).

Papież postuluje potrzebę katechezy, która miałaby charakter ewangelizacyjny, tzn. w sytuacji zeświecczenia, jakie dotknęło wspólnoty i kraje o bogatej tradycji chrześcijańskiej, katecheza sama musi podjąć dzieło nowej ewangelizacji czy reewangelizacji (por. RMis 33; DOK 58). Katecheza tego typu stanowi propozycję przekazu Dobrej Nowiny w odniesieniu do trwałego wyboru wiary (por. PDK 56). To z kolei winno znaleźć swoje odbicie w języku i w metodzie nauczania (Ct 19).

Dokumenty katechetyczne wyraźnie rozróżniają ewangelizację, czyli przepowiadanie o charakterze misyjnym, które ma na uwadze zapoczątkowanie wiary od katechezy, czyli pouczenia, które zmierza do pogłębienia wiary (por. OIK 17-18; Ct 19-20; DOK 46-49). Rozwój refleksji nad katechezą w procesie ewangelizacji doprowadził do pewnej ewolucji semantycznej[12].

J. Hopfinger, który swego czasu publikował również na łamach „Katechety”[13], powołując się na definicję bogatego i złożonego terminu „ewangelizacji” podkreśla, że „nie jest [ona] rozumiana jako pewna faza działalności katechetycznej, która poprzedza powszechną (zwykłą) katechezę; oznacza raczej nieodzowną jakość każdej autentycznej katechezy, która budzi i rozwija wiarę tych, którzy przychodzą na katechezę”[14]. Według tego autora, principia stanowiące bazę koncepcji katechezy realizowanej w opcji ewangelizacyjnej są następujące:

- każda forma katechezy powinna być zakończona zobowiązaniem do wiary (przygotowanie, pierwsze zobowiązanie, pogłębienie);

- każda katecheza, która zakłada istnienie pierwszego zobowiązania (przyrzeczenia) wiary (il primo impegno di fede) u katechizowanych, jest skazana na bankructwo. Problemem decydującym jest bowiem to, czy są [oni] skłonni do słuchania i przyjęcia orędzia zbawienia w postawie wiary; wszelkie informacje i instrukcje przekazane na temat wiary są bezużyteczne, jeśli brak katechizowanym wiary;

- w aktualnej sytuacji nie można zakładać, że pierwsze zobowiązania wiary zostały przyjęte;

- w konkretnym przypadku katecheta musi ciągle dostosowywać się do sytuacji religijnej, w której znajduje się większość jego grupy;

- nigdy nie można zadowolić się pierwszym zobowiązaniem wiary; musimy dążyć do pełnej dojrzałości w wierze;

- aby osiągnąć w procesie katechetycznym wzrost wiary, konieczna jest właściwa proporcja między zrozumieniem religijnym a zobowiązaniem wiary; dobra katecheza musi charakteryzować się skupieniem uwagi na tym, co jest najważniejsze oraz co stanowi jej wymiar egzystencjalny;

- pierwszeństwo musi otrzymać katecheza ewangelizacyjna, która winna przygotowywać nie do rytualnych praktyk sakramentalnych, ale do [osobistego wyboru i przyjęcia Jezusa Chrystusa][15].

W nowym kontekście społeczno-kulturowym Dyrektorium katechetyczne (1997) zaleca pogłębioną refleksję teologiczną nad samym procesem wiary i nawrócenia, w którym można wyróżnić ważne momenty.

a) Zainteresowanie Ewangelią.Pierwszym momentem jest ten, w którym w sercu człowieka niewierzącego, obojętnego lub należącego do innej religii, jako konsekwencja pierwszego głoszenia, rodzi się zainteresowanie Ewangelią, chociaż nie jest ono jeszcze jasną decyzją. Ten pierwszy ruch ducha ludzkiego w kierunku wiary, który jest już owocem łaski, jest określany za pomocą różnych pojęć: „przychylność wobec wiary”, „przygotowanie ewangeliczne”, skłonność do wierzenia”, „poszukiwanie religijne”. Kościół nazywa „sympatyzującymi” tych, którzy okazują przeżywany niepokój.

b) Poszukiwania – przemiana – wybór[16]Pierwsze zainteresowanie Ewangelią wymaga czasu poszukiwania, by mogło ono przekształcić się w trwały wybór. Decyzja o wierze powinna być przemyślana i dojrzała. Takie poszukiwanie, poruszane przez Ducha Świętego i przez głoszenie kerygmatu, przygotowuje nawrócenie, które będzie – oczywiście – „początkowe”, ale które niesie już ze sobą przylgnięcie do Jezusa Chrystusa oraz wolę pójścia za Nim. Na takim „wyborze podstawowym” opiera się całe życie chrześcijańskie ucznia Pana..

c) Wyznanie wiary.Powierzenie się Jezusowi Chrystusowi rodzi w wierzących pragnienie głębszego poznania Go i utożsamienia się z Nim. Katecheza wprowadza ich do poznania wiary i do zrozumienia życia chrześcijańskiego, wspomagając wędrówkę duchową, jaka wyzwala „postępującą zmianę myśli i obyczajów”. Składają się na nią wyrzeczenia i walki, a także radości, jakich Bóg hojnie udziela. Uczeń Jezusa Chrystusa zostaje więc uzdolniony do złożenia żywego, bezpośredniego i czynnego wyznania wiary.

d) Droga do doskonałości.Ta podstawowa dojrzałość, z której rodzi się wyznanie wiary, nie jest punktem końcowym w stałym procesie nawrócenia. Wyznanie wiary chrzcielnej stoi u podstaw budowli duchowej przeznaczonej do wzrostu. Ochrzczony, poruszany zawsze przez Ducha Świętego, umacniany sakramentami, modlitwą i praktyką miłości oraz wspomagany wielorakimi formami stałego wychowania wiary, stara się uczynić swoim pragnienie Chrystusa: „Bądźcie doskonali, jak doskonały jest Ojciec wasz niebieski” (Mt 5,48; por. DOK 56).

W tak rozwijającej się katechezie wtajemniczającej (por. DOK 67-69)[17] ma miejsce proces dojrzewania do przyjęcia, przylgnięcia i spotkania z żywym Słowem, z Jezusem Chrystusem. Proces ten inicjuje również proces przemiany sposobu myślenia (por. Rz 12,2; Ef 4,23; 5,10.17; Flp 1,9n), wzywa do nawrócenia, przejścia do nowego życia w Chrystusie (por. 1 P 1,3.23; Hbr 4,12).

Kard. Martini zauważa, że „(...) nieprawdziwa jest lektura Pisma, która w jakiś sposób nie zmie­nia serca i umysłu; która pozostawia człowieka takim, jaki jest; która nim nie wstrząsa. Znakiem prawdziwej, autentycznej lektury Biblii jest krok do przodu w przezwyciężaniu siebie”[18]. Ogólna instrukcja katechetyczna (1971), analizując relacje zachodzące między katechezą a ewangelizacją, przypomina, że „(...) katecheza sama przez się suponuje globalne przyjęcie Ewangelii Chrystusa głoszonej przez Kościół. Często wszakże kieruje się ku ludziom, którzy, chociaż należą do Kościoła, to jednak (w rzeczywistości) nie wyrazili nigdy osobowego przyzwolenia na orędzie objawienia. Stąd trzeba stwierdzić, że ewangelizacja – zależnie od różnych okoliczności może poprzedzać lub towarzyszyć dziełu katechizacji (…). W każdym zaś wypadku należy pamiętać o tym, że nawrócenie jest zawsze elementem warunkującym dynamizm wiary i dlatego każda forma katechezy powinna zawierać w końcowej części momenty związane z ewangelizacją” (OIK 18; por. Ct 18)[19]óżne momenty inicjujące rozwój wiary warunkują różne oblicza (formy) nawrócenia.. Tak więc – według C. M. Martiniego – r

a) Nawrócenie moralne.Pierwszą próbą przezwyciężenia siebie, wyni­kającą ze zbliżenia się i zapoznania z Biblią jest przede wszystkim nawrócenie moralne, polega­jące na rozpoznaniu i przeżywaniu prymatu do­bra, bezinteresowności, z jaką to dobro powinno być czynione, poza wszelkim ludzkim interesem i kalku­lacją („czy to się opłaca”), właśnie dlatego, by zdefiniować walor autentyczny.

b) Nawrócenie religijne.Z nawróceniem moralnym wiąże się na­wrócenie religijne, dzięki któremu człowiek co­raz bardziej i coraz głębiej rozpoznaje prymat Boga, wyższość uczucia miłości do Boga nad ja­kimkolwiek innym uczuciem ludzkim; nieporównywalność Boga z jakąkolwiek inną rzeczywisto­ścią czy wartością. Jest to realizacja – często osią­gnięta na drodze trudnej dialektyki – zdolności do autotranscendencji, którą człowiek posiada, a także owoc daru, który Bóg daje nam ze swej łaski.

c) Nawrócenie intelektualne.Chodzi tutaj o pewne przekonanie, mniej powszechne niż mogłoby się wydawać, że poznanie nie identyfikuje się z widzeniem, z wej­ściem w kontakt z czymś, co jest poza nami, ale że jest to przede wszystkim proces wewnętrzny, bowiem prawda znajduje się w głębi duszy. Praw­da objawia się na końcu procesu autotranscen­dencji, polegającej na doświadczaniu, rozumieniu, ocenianiu i osądzaniu, które to mogą przyjąć jako kryterium także wiarę. Nawrócenie intelektual­ne wymaga więc spojrzenia, o którym mówił już św. Paweł, że rzeczy niewidzialne mają większą wartość niż widzialne: „(...) dla nas, którzy się wpa­trujemy nie w to, co widzialne, lecz w to, co niewi­dzialne. To bowiem, co widzialne, przemija, to zaś, co niewidzialne, trwa wiecznie” (2 Kor 4,18).

d) Nawrócenie dojrzałe (mistyczne).Oczywiście nawrócenie intelektual­ne prowadzi do rozpoznania, że najwyższą war­tością jest wnętrze człowieka, o którym mówi św. Paweł w Liście do Efezjan: „Proszę Ojca, by według bogactwa swej chwały spra­wił w was przez Ducha wzmocnienie siły wewnętrznego człowieka” (por. Ef 3,16). Stąd rodzi się tzw. „dobra subiektywność”, która jest często mylona z niszczącym indywidualizmem, słusznie krytykowanym przez współ­czesne społeczeństwo. Tutaj chodzi natomiast o uchwycenie pojęcia, waloru człowieka, rozu­mianego nie tylko jako osoba, która poznaje, pra­gnie, kocha, ale również jako osoba świadoma samej siebie; osoba poznająca i kochająca. Przede wszystkim chodzi o to, by podkreślić wagę i pry­mat świadomości rozumianej w szerokim tego słowa znaczeniu. Żyć prawdziwie, nie pozwalając się niszczyć pokusom złego myślenia, to znaczy pozwolić oświecać się transcendentnemu nawoływaniu mieszkającemu we wnętrzu naszego serca. In­nymi słowy, chodzi o śledzenie dynamiki naszych poszukiwań miejsca czy wydarzenia, w którym Bóg oddaje się naszemu niespokojnemu ducho­wi. To znaczy, że nie należy uspokajać, usypiać naszych wewnętrznych niepokojów, ale otworzyć im drogę do inteligencji i pragnień: „To nie po­znanie oświeca Tajemnicę - powiedział P. Evdokimov - ale Tajemnica oświeca poznanie”[20].

Według Dyrektorium katechetycznego (1997) katecheza wtajemniczająca, będąc „istotnym momentem” procesu ewangelizacji, jest organiczną i systematyczną formacją wiary(DOK 67). Jest tym samym czymś więcej niż nauczaniem i wychowywaniem, jest bowiem pogłębieniem całego życia chrześcijańskiego, integralnym wtajemniczeniem chrześcijańskim (DOK 67), gdyż włącza we wspólnotę, która żyje wiarą, celebruje ją i o niej świadczy (DOK 68).

Intuicja wielkich mężów Kościoła prowadzi ponadto do przekonania, że różnym momentom rozwoju wiary i nawrócenia odpowiadają tradycyjne poziomy interpretacji Pisma Świętego przejęte z tradycji rabinistycznej, a rozwinięte przez ojców Kościoła[21]. W Średniowieczu skodyfikowano je w następujący sposób: litera, alegoria, antropologia, anagogia. Zgodnie z tym podziałem: sens dosłowny wskazuje na poszczególne zdarzenia z historii zbawienia, natomiast sens duchowy, w tym alegoryczny, dotyczy tajemnicy zakrytej dla człowieka w historii oraz obrazów, w których Kościół i sakramenty są obecne na kartach Biblii; sens antropologiczny wskazuje na opis nowego człowieka i jego zachowań, jakie znajdujemy również na kartach Pisma Świętego; sens anagogiczny pozwala dostrzec na karatach Biblii dążenie do celów ostatecznych, wyrażane w modlitwie[22]. Stąd też C. M. Martini zauważa, że „(...) nie ma dwoistości czy sprzeczności pomiędzy katechezą a Pismem Świętym, nawet jeśli istnieją różne sposoby podejścia. I być może nadszedł moment, by sprowadzić do jedności różne ruchy odnowy: biblijny, liturgiczny i katechetyczny, które rozwinęły się jako oddzielne nurty. Poza tym, do tego jednoczącego procesu jest konieczny umysł kształtowany z jednej strony na lectio divina, a z drugiej – na solidnej i uporządkowanej strukturze katechetycznej w taki sposób, by był zdolny do odczytania podstawowych wyróżników Pisma Świętego i chrześcijańskiego doświadczenia”[23]. Dziedzictwem pierwotnego Kościoła jest zasada, że „w tym samym Duchu”, jakim Pisma zostały spisane, muszą być czytane, rozumiane, interpretowane i przekazywane - w ramach katechezy - następnym pokoleniom (por. KO 12; KKK 112-114; PDK 58-61).

 

 

Dydaktyka katechetyczna wypracowuje własne zasady i reguły nauczania – uczenia się, rozumienia i przekazywania orędzia Bożego. Istotne jest umiejętne korzystanie z bogactwa jej propozycji. Dokumenty katechetyczne przypominają, że katecheza jest częścią lub istotnym momentem procesu ewangelizacji, stąd „jej treść nie może być inna aniżeli ta, która jest właściwa całej i integralnej ewangelizacji” (Ct 26; por. Ct 18-20; DOK 45-50; 60-64; PDK 20.54-57). Trosce o integralność treści towarzyszy troska o właściwy jej odbiór, stąd potrzeba uwzględnienia poszczególnych etapów rozwojowych katechizowanych, czyli odpowiedniego doboru tekstów do wieku uczniów (por. DCG 77-97). Zdolności percepcyjne katechizowanych powinny być ważnym kryterium uporządkowania materiału biblijnego. Podstawowa zasada katechetyczna przypomina o „wierności Bogu i człowiekowi” (Ct 55), tzn. uwzględnia naturę Biblii oraz uwarunkowania katechizowanych. Sobór Watykański II naucza: „Pismo Święte powinno być czytane i interpretowane w tym samym Duchu, w jakim zostało napisane” (KO 12), a tym samym wskazuje na kryteria pełnej interpretacji tekstu biblijnego (por. KKK 111-114). Z katechetycznego punktu widzenia równie ważną kwestią jest uwzględnienie wymiaru egzystencjalnego[24], aby katechizowany mógł otworzyć się na prawdę, która właśnie jego dotyczy (problem aktualizacji; por. IBK IV A)[25]. Dokument Papieskiej Komisji Biblijnej Interpretacja Biblii w Kościele (1993) precyzyjnie określa zakres odwoływania się do Biblii w katechezie oraz cele i zadania dydaktyczne: „Egzegeza Słowa Bożego w katechezie ma za pierwsze źródło Pismo Święte, które objaśniane w kontekście Tradycji daje punkt wyjścia, fundament i normę nauczania katechetycznego. Jednym z celów katechezy powinno być wprowadzenie do głębszego rozumienia Biblii i do owocnej lektury, która pozwala odkryć zawartą w niej prawdę Bożą, pobudzającą do odpowiedzi, możliwie jak najbardziej wspaniałomyślnej, na orędzie Boga skierowane przez Jego Słowo do ludzkości” (IBK IV C, 3)[26].

Autorzy, mówiąc o „punkcie wyjścia, fundamencie i normie nauczania”, określili zakres obecności Biblii w katechezie, zatem należy mówić o prymacie Pisma Świętego w posłudze katechetycznej. W historii rozwoju katechezy Biblia nie zawsze zajmowała centralne miejsce. Wydaje się, że w literaturze udało się już prześledzić etapy tego procesu, aż do momentu zrozumienia potrzeby wypracowania „samodzielnej katechezy biblijnej”[27]. Postulowane obecnie ewangelizacyjne ukierunkowanie katechezy nawiązuje do wcześniej wypracowanych[28], np. kierunku kerygmatycznego[29], biblijno-hermeneutycznego[30] czy korelacyjnego[31].

Wspomniany dokument PKB podkreśla, że „płodność katechezy zależy od wartości hermeneutyki” (IBK IV C, 3). W zakres dydaktyki wchodzi zatem określenie podstawowych zasad czy reguł hermeneutycznych, by poprawnie rozumieć natchnione teksty, wyznaczyć podstawowy zakres znajomości Biblii oraz wskazać właściwe formy i metody, które umożliwią zdobywanie umiejętności właściwej jej interpretacji, zgodnej z intencją Urzędu Nauczycielskiego Kościoła[32].

Do tej pory zasady hermeneutyczne w katechezie przedstawiano zazwyczaj z punktu widzenia biblistyki[33], potrzeba jednak spojrzenia katechetycznego (pastoralnego). Słusznie zauważa zatem W. Pikor, że „Dyrektorium [katechetyczne] kreśli pewną [własną ks. jk] procedurę badawczą; w niej swoje miejsce znajdują określone reguły hermeneutyczne”[34]. Własna (katechetyczna) procedura badawcza musi odpowiadać jej celowi i być zgodna z posługą Kościoła (por. Ct 16; 18-20; 51); winna być przede wszystkim zorientowana na rozumienie Biblii i umiłowanie jej (przez czytanie), „żeby można było odkryć zawartą w niej prawdę Bożą i skłonić czytającego do udzielenia odpowiedzi na orędzie, które Bóg swoim słowem kieruje do ludzkości” (PDK 58).

Kryteria ułatwiają wybór odpowiednich form i technik w ramach konkretnych zajęć katechetycznych. W tym względzie istnieje obszerna literatura ułatwiająca właściwy wybór metod[35]. Ważne jest to, by metoda nie zdominowała treści, by ułatwiała, a nie utrudniała uczniom samodzielne korzystnie z tekstów biblijnych oraz by była dydaktycznie przemyślana przez katechetę.

Dydaktyka w dobie pluralizmu zaleca wielostronne aktywizowanie uczniów, czyli formy kreatywnego uczestnictwa w zajęciach katechetycznych. Wśród metod i technik aktywizujących wyróżnia się:

a) formy przybliżające paradygmat tekstu biblijnego; np. narracyjne, mediacyjne, interaktywnej interpretacji biblijnej, związane z podejściem kontekstualnym (por. IBK I E, 1-2)[36];

b) formy kreatywnej pracy z tekstem biblijnym; np. Biblia a gry/zabawy; bibliodrama, Biblia a teatr[37], Biblia a taniec (pantomina), komiks, muzyka śpiew w pracy z tekstem biblijnym[38];

c) Biblia a środki audiowizualne[39].

Kreatywne podejście do pracy z Biblią w katechezie wcale nie oznacza odejścia od fundamentalnej zasady jej interpretacji „według Ducha”, który mieszka w Kościele (por. OLB 9; IBK IV C, 3). „Należy tworzyć programy biblijne – zaleca G. Stachel – odpowiednie dla każdego wieku (…). Podstawową postacią biblijnego nauczania/uczenia się jest intensywne słuchanie Biblii, poczucie bycia wzywanym oraz zaangażowanie, które prowadzi do konkretnego postępowania. Zagubienie języka, niedostateczne rozumienie symboli (niedorozwój estetyczny), przedkładanie teologii nad praktykę (niedorozwój etyczny) są stałą pułapką, której należy się strzec”[40].

W tym kontekście niezwykle wymowna jest sugestia M. Finkego, który zapowiadał powrót do pedagogii wiary[41]. Oryginalna intuicja poznańskiego katechetyka znalazła potwierdzenie w adhortacji apostolskiej Catechesi tradendae (nr 58) i Dyrektorium ogólnym o katechizacji (nr 137-162). Według tych dokumentów, w katechezie „(...) chodzi nie o przekazywanie nauki ludzkiej, choćby nawet najwznioślejszej, lecz Objawienia Bożego i to nienaruszonego. Bóg zaś sam w całej historii świętej, a zwłaszcza w Ewangelii, posłużył się pedagogią, która winna być świetlanym wzorem dla sztuki wychowania w wierze”. Stąd wciąż aktualna pozostaje przestroga Jana Pawła II: „Wszelka metoda jest dla katechezy o tyle korzystna, o ile pomaga przekazywaniu wiary i sztuce wychowania w niej, jeśli zaś prowadzi do czegoś przeciwnego, nie ma żadnej wartości” (Ct 58). O tym muszą stale pamiętać katecheci, realizujący przecież misję Nauczyciela, który ma „władzę w niebie i na ziemi” (Mt 28,18).

 

 

„Katecheta” zawsze wyczulony był na obecność podstawowej zasady podwójnej wierności w procesie katechetycznym: wierności Bogu i człowiekowi. Był też wrażliwy na właściwe relacje między metodą i treścią, propagując ich konieczną korelację i wzajemne oddziaływanie (por. DOK 149). Teoretycy i praktycy publikujący tutaj podkreślali potrzebę stosowania w katechezie metody indukcyjnej (inaczej metoda egzystencjalna - wstępująca) i dedukcyjnej (metoda kerygmatyczna – zstępująca), chociaż często nie używali wprost tych terminów. Metoda indukcyjna, wychodząc w jednostce katechetycznej od faktów (np. wydarzeń biblijnych, czynności liturgicznych, życia Kościoła, doświadczeń katechizowanych, itp.), nie wyklucza, a nawet domaga się również metody dedykacyjnej, czyli przedstawienia i wyjaśnienia prawd doktryny chrześcijańskiej (por. OIK 72; DOK 150). Pismo było też - i nadal pozostaje - wrażliwe na formację intelektualną i duchową katechetów – bezpośrednich mediatorów, którzy „ułatwiają komunikację między osobami i misterium Boga oraz między osobami we wspólnocie” (DOK 156).

Od samego początku publikowali i publikują na jego łamach najlepsi specjaliści z nauk biblijnych i katechetycznych, np. J. Bagrowicz[42], F. Blachnicki[43], M. Czajkowski[44], J. Charytański[45], A. Długosz[46], M. Finke[47], W. Koska[48], W. Kubik[49], S. Kulpaczyński[50], G. Kusz[51], M. Majewski[52], Z. Marek[53], E. Materski[54], R. Murawski[55], R. Niparko[56], K. Nycz[57], Z. Pawłowicz[58], M. Peter[59], W. Smereka[60], J. Stroba[61], J. Szpet[62], M. Wolniewicz[63], Z. Ziółkowski[64]. Obok autorów polskich pojawiały się również teksty autorów zagranicznych (C. Bissoli[65], J. J. Degenhardt[66], L. A. Elchinger[67], D. Emeis[68], J. Hopfinger[69], F. Kabasele Lumbala[70], C. Marechal[71], F. Somerville[72], K. Tilmann[73]).

Ksiądz Marian Finke (1906-1986), założyciel i długoletni redaktor naczelny „Katechety”, pod pojęciem „kreatywności” rozumiał zdolność i gotowość do nowych, niekonwencjonalnych rozwiązań problemowych w procesie katechetycznym: „Kreatywność jest to twórcza zdolność umożliwiająca spontaniczne działanie, uwarunkowana wolnością, nie zadowalająca się samą recepcją i odtwarzaniem tego, co już istnieje, krytyczna wobec aktualnego stanu i pragnąca go ulepszyć”[74].

W serii artykułów pod wspólnym tytułem Kreatywność w katechezie, które stanowią swego rodzaju „testament katechetyczny” dla kontynuatorów, zwrócił on uwagę, że kreatywności w katechezie wymaga nowy kontekst społeczno-kulturowy i religijny. Kreatywność obok funkcji twórczej inspiracji w katechezie posiada wymiar instytucjonalny, musi istnieć w relacji do powszechnej wiary Kościoła. Katecheta nie może być niewolnikiem zamierzeń dydaktycznych[75]. Produktywne uczenie się – jak zauważą M. Finke – jest zawsze aktem twórczym, prowadzącym do samodzielnego zrozumienia i przeświadczenia. Katecheta musi wszcząć i podtrzymywać te procesy twórcze, co nie jest łatwe, gdyż tradycyjne wykształcenie teologiczne troszczyło się bardziej o integralność materii przedmiotu niż o umiejętność podejmowania dialogu i reagowania na aktualne sytuacje i potrzeby człowieka[76]. Uczniowie winni być partnerami, stąd ważna pozostaje atmosfera życzliwości i zaufania, ciągle na nowo przemyśliwanie poczynań dydaktycznych i pedagogicznych. Wymaga to posługiwania się nowymi metodami i twórczej aktywności samego katechety[77].

Dyrektorium katechetyczne (1997) wyraźnie podkreśla potrzebę rozbudzania aktywności i kreatywności katechizowanych, uznając to za istotny element metodologii katechezy: „Czynne uczestnictwo osób katechizowanych w procesie formacyjnym jest w pełni zgodne nie tylko z autentyczną komunikacją ludzką, lecz szczególnie z ekonomią Objawienia i zbawienia. Wierzący (…) są bowiem wezwani do czynnej odpowiedzi, indywidualnej lub grupowej, na dar Boży (…). W katechezie więc (…) podejmują zadania ćwiczenia się w wierze, nadziei i miłości, nabywania zdolności i prawości w ocenianiu, umacnianiu osobistej decyzji nawrócenia i chrześcijańskiej praktyki życia” (DOK 157).

Jak autorzy „Katechety” realizują postulat kreatywności?

Oczywiście nie jest możliwe omówienie wszystkich publikacji, podejmujących ten aspekt dydaktyczny w całym okresie działalności pisma. Skupimy baczniejszą uwagę zaledwie na ostatnich 10 latach, wykazując wkład autorów piszących w „Katechecie” na promowanie wielostronnej aktywizacji uczniów (kreatywności) w zakresie katechezy biblijnej.

W 1998 roku rozpoczął się nowy okres w historii pisma: z kwartalnika przekształciło się ono w miesięcznik „poświęcony katechezie, wychowaniu religijnemu i nowej ewangelizacji” (nie dobrze się stało, że zniknął ostatni człon z nagłówka). Redakcję przejął zespół otwarty na żywe formy pluralizmu kulturowego i religijnego, który nie bał się podejmować wyzwań związanych z nową sytuacją, w jakiej znalazła się polska katecheza po roku 1990 (powrót do nauczania religii w szkole) oraz spotkania z postępującym zeświecczeniem, z widocznymi formami niewiary i obojętności religijnej wśród dzieci i młodzieży (por. DOK 193; PDK 57).

Pismo w trzech swych zasadniczych działach: Verba docent, Exempla trahunt i Forum podjęło próbę stałej formacji katechetów, ucząc umiejętności podejmowania dialogu i reagowania na aktualne sytuacje i potrzeby katechizowanych.

W pierwszym, teoretycznym dziale, ukazało się kilka artykułów podejmujących kwestie właściwego korzystania z osiągnięć hermeneutyki biblijnej w katechezie. Na zauważenie zasługują tutaj opracowania następujących autorów: J. Misiewicza[78]P. Łabudy[84], W. Pikora[85], T. Pikusa[86], M. Pisarskiego[87]., E. J. Jezierskiej[79], A. E. Klich[80], J. Kochela[81], M. Kondzior[82], Z. Kraszewskiego[83],

Inni współcześni autorzy podejmowali temat wielostronnego aktywizowania uczniów w katechezie szkolnej i parafialnej w aspekcie teoretycznym, z nachyleniem praktycznym do aktualnej sytuacji i nowych rozwiązań programowych (Z. Barciński[88], S. Brejnak[89], R. Chałupniak[90], P. Duksa[91], J. Kostorz[92], S. Kulpaczyński[93], M. Lis[94], Z.P. Maciejewski[95], E. Osewska[96], T. Panuś[97], R. Podpora [98], A. Szubertowska[99], P. Tomasik[100], R. Wawrzeniecki[101], J. Wójcik[102], A. Zakrzewski[103], A. Zellma[104], W. Żmudziński[105]).

Osobne miejsce w omawianym okresie zajęły prezentacja i propozycje praktyczne tzw. metod aktywizujących. Wielka w tym zasługa lubelskiego Stowarzyszenia Pedagogów i Animatorów KLANZA[106]. W tym dziele promocji dobrze rozumianej kreatywności należy wyróżnić bardzo wielu autorów materiałów praktycznych, konspektów i scenariuszy katechez (A. Bałoniak, K. Czeczko, L. Cywińska, R. Drewniak, M. Dyrek, K. Durna, M. Frela, M. Figura, I. Hanus, E. Jancewicz, U. Kłusek, E. Kotkowska, A. Kumon, Z.P. Maciejewski, A. Maniura, M. Michna, K. Młynarczyk, J. Nagel, P. Nawalaniec, M. J. Piaseccy, J. Piotrowicz, G. Racławska, B i D. Raus, B. Rusin, B. Sarba, A. Szwajcok, R. Szymkowiak, A.E. Tutka, K. Wawrzyniak, J. Wójcik, W. Żmudziński).

Swego rodzaju rachunkiem sumienia dla autorów propagujących metody aktywizujące jest tekst Z. Barcińskiego na temat błędów w traktowaniu tekstu biblijnego w materiałach katechetycznych. Autor wymienia następujące niebezpieczeństwa: metodę cytatów potwierdzających (tezy teologiczne), fundamentalizm, moralizm, psychologizm, historycyzm, pesymizm (brak orędzia nadziei), izolacjonizm (ślepota na kontekst bliższy i dalszy), instrumentalizm (podporządkowanie treści metodzie)[107]. Każdy z tych błędów został krótko scharakteryzowany zwłaszcza w kontekście szeroko propagowanych metod aktywizujących.

Oczywiście przy korzystaniu z metod i technik kreatywnych konieczna jest rozwaga i wrażliwość dydaktyczna. Należy jednak zgodzić się ze stanowiskiem Z. Bacińskiego i A. Zellmy, którzy skutecznie przekonują, że w praktyce katechezy szkolnej metody te - odpowiednio dobrane do natury orędzia biblijnego, jego źródeł i języka oraz odpowiednio wkomponowane w strukturę lekcji - mogą prowadzić katechizowanych do odkrywania orędzia zbawczego i udzielenia osobistej odpowiedzi na wyzwanie, które żywe Słowo do nich kieruje[108].

Kolejny dział Nasze sprawy (od 2001) – Formacja (od 2005) jest „miejscem” propagowania formacji permanentnej katechetów, zwłaszcza formacji duchowej. Trzeba tu wyróżnić wkład takich autorów, jak M. Bigiel, A. Dańczak, M. Dziewiecki, J. Hadryś, J. T. Skotarczak, H. Wejman[109].

Natomiast dział Forum „Katechety” jest swego rodzaju współczesnym areopagiem, gdzie katecheci - i nie tylko - otwarcie podejmują aktualne problemy środowiska katechetycznego oraz różne zagadnienia pedagogiczne i dydaktyczne, nurtujące nauczycieli i wychowawców chrześcijańskich.

Nie można wreszcie pominąć działu Kłopotliwe pytania, w którym specjaliści z różnych dziedzin teologicznych próbują odpowiedzieć na trudne pytania stawiane przez uczniów na katechezie oraz działów: Recenzje, Prezentacje; tupojawiają się omówienia większości najnowszych publikacji książkowych i multimedialnych polskich i zagranicznych autorów.

Podsumowując, trzeba zauważyć, że katechetyka cieszy się autonomią wśród dyscyplin teologicznych, kreuje własne metody interpretacji i aktualizacji Biblii. Niemały w tym wkład „naszego złotego jubilata” – redakcji i autorów piszących w „Katechecie”. Konkretnym tego przykładem jest współpraca redakcji „Katechety” z Dziełem Biblijnym im. Jana Pawła II (por. Logo DB) oraz coraz częściej pojawiające się na łamach pisma artykuły młodych polskich biblistów (por. W. Pikor, A. Malina, W. Borek, P. Łabuda). Cieszy ich fachowa pomoc, krytyczna ocena i troska o poziom katechezy biblijnej w Polsce. W dokumencie PKB Interpretacja Biblii w Kościele (1993) oraz w tzw. Lineamenta przed XII Zwyczajnym Zgromadzeniem Ogólnym Synodu Biskupów nt. „Słowo Boże w życiu i misji Kościoła” (październik 2008) zostaliśmy wezwani do pokornej i służebnej postawy wobec tajemnicy Słowa (por. IBK IV C). Liczymy więc na konstruktywną pomoc dydaktyczną biblistów, zwłaszcza w przybliżeniu metod i podejść interpretacyjnych, byśmy umiejętnie w ramach katechezy aktualizowali orędzie zbawcze „w języku przystosowanym do czasu i osób” (por. EN 54, DOK 194).

 

 

---

[1] W.P. Zaczyński, Dydaktyka, w: Encyklopedia pedagogiczna, W. Pomykało (red.), Warszawa 1993, s. 134n; C. Kupisiewicz, Podstawy dydaktyki ogólnej, Warszawa 1995, s. 13.

[2] S.C. Napiórkowski, Jak uprawiać teologię? Wrocław 1994, s. 87n.

[3] G. Stachel, Didattica biblica, w: Dizionario di catechetica, J. Gevaert (red.), Torino 1987, s. 207-210 (tłum. pol. Słownik katechetyczny, Warszawa 2007, s. 218-223).

[4] F.Weidman, Religionsunterricht am Schüler orientiert. Aufgabe und Prinzip des Religionsunterrichts, Donauwärth 1978, s. 26; por. C. Rogowski, Koncepcje katechetyczne po Soborze Watykańskim II, Lublin 1997, s. 14.

[5] C. Bartnik, Hermeneutyka katolicka, w: EK, T. 6, Lublin 1993, kol. 774; por. C. Molari, Hermeneutyka (a katecheza), w: Słownik katechetyczny, s. 296-299; C. Rogowski, Koncepcje katechetyczne po Soborze Watykańskim II, dz. cyt., s. 11-28.

[6] B. Lonergan, Metoda w teologii, tłum. A. Bronk, Warszawa 1976, s. 153.

[7] Tamże, s. 152; por. C..M. Martini, Preghiera e conversione intellettuale, Milano 1993.

[8] J. Ratzinger w swym wykładzie pt. Kryzys katechezy i jego przepowiadania odniósł się bardzo krytycznie do tendencji rozwojowych w dydaktyce religijnej, przede wszystkim w Niemczech. Wskazał z dezaprobatą na powszechny – w jego ocenie – „przerost metody nad treścią”, zaznaczając, że metoda musi być „wehikułem” treści, a nie ich miarą; por. J. Ratzinger, Die Krise der Katechese und ihre Uberwindung, Einsiedeln 1983. Polskie tłumaczenie konferencji, wygłoszonej 16 stycznia 1983 r. w katedrze Notre Dame w Paryżu, opublikowano pod tytułem: Przekaz wiary i źródła wiary w WUDO 10-11 (1986), s. 339-354. W dyskusję włączyło się wielu teologów i dydaktyków; por. W. Kasper, Der neue katholische Erwachsenkatechismus, KatBl 110 (1985), s. 363-370; J.Werbick, Zurück zu den Inhalten? Die Forderung nach einer „materialkerygmatischen Wende” In der Religionspädagogik – ihre Berechtigung und ihre Zwiespältigkeit, RpB 25 (1990), s. 43-67, cyt. za: C.Rogowski, Koncepcje katechetyczne po Soborze Watykańskim II, Lublin 1997, s.143-167. W dyskusję włączył się również papież Jan Paweł II w swojej adhortacji apostolskiej Catechesi tradendae (nr 30-31.51-55) oraz autorzy Ogólnej instrukcji katechetycznej (nr 70-76) czy Dyrektorium katechetycznego (nr 148-162).

[9] J. Werbick, Zurück zu den Inhalten?, dz. cyt., s. 52, cyt. za: C. Rogowski, Koncepcje katechetyczne po Soborze Watykańskim II, s.149.

[10] Zwrócił na to uwagę kard. Martini w wywiadzie opublikowanym na łamach „Katechety”: Odnawiająca siła Ewangelii – „Katecheza ewangelizacyjna”. Wywiad z Carlo Maria kard. Martinim, arcybiskupem Mediolanu, „Katecheta” 43(1999), nr 7-8, s. 106-109; por. C.M. Martini, Quale catechesi in un Paese da rievangelizzare? „Catechesi” 9(1987), s. 9-20. Nauczanie w procesie dojrzewania chrześcijańskiego według Ewangelii jako czterech podręczników przeżywania wiary w Chrystusa rozwijam w następujących pracach: J. Kochel, Katecheza ewangelizacyjna w nauczaniu Carlo Maria kard. Martiniego, Opole 1999, s. 102-134; tenże, Katecheza u źródeł Ewangelii, Poznań 2006.

[11] C.M. Martini, Preghiera e conversione intellettuale, s. 191-200; tenże, Odnaleźć siebie samego, tłum. K. Czuba, Kielce 1999, s. 132-139.

[12] J. Kochel, Katecheza ewangelizacyjna w nauczaniu Carlo Maria kard. Martiniego, dz. cyt., s. 99.

[13] J. Hofinger, Jak posługiwać się Biblią w nauce religii? „Katecheta” 6(1962), nr 1, s. 39-48; por. U. Gianetto, Hofinger Johannes, w: Słownik katechetyczny, dz. cyt., s. 314-315.

[14] J. Hofinger, Evangelization and Catechesis. Are we really proclaiming the Gospel?, Now York 1976, cyt. za: J. Gevaert, Prima evangelizzazione. Aspetti catechetici,Torino 1990, s. 39.

[15] Tamże, s. 40.

[16] W polskim tłumaczeniu Dyrektorium katechetycznego w tym miejscu pojawia się termin nawrócenie, nie oddaje on jednak adekwatnie treści tam zawartej. Proponuję zatem zmianę na: poszukiwania – przemiana – wybór, tym bardziej, że kwestia nawrócenia domaga się szerszego potraktowania, co czynię w oparciu o sugestie C. M. Martiniego.

[17] P. Tomasik, Katecheza w misji ewangelizacyjnej Kościoła. Refleksja nad I częścią nowego „Dyrektorium ogólnego o katechizacji”, „Katecheta” 42(1998), nr 6-7, s. 9-18.

[18] G. Ravasi, Martini – moje trzy miasta. Przyjacielska rozmowa, tłum. J. Zarzycka, Kraków 2002, s. 36.

[19] G.Charetti, Catechesi evangelizzatrice e progetto pastorale, „Catechesi” 1(1984), s. 5-20; P. Nonis, Ewangelizacja a katecheza, w: Nowa ewangelizacja, Kolekcja „Communio”, Poznań 1993, s. 100; J. Kochel, Katecheza ewangelizacyjna w nauczaniu Carlo Maria kard. Martiniego, dz. cyt., s. 99-102.

[20] G. Ravasi, Martini – moje trzy miasta, dz. cyt., s. 36-38.

[21] C.M. Martini, Lud w drodze, tłum. S. Obirek, Kraków 1992, s. 111; J.E. Martins Terra, Czytanie Pisma Świętego dawniej a dziś, ComP 3 (1986), s. 5-6.

[22] Augustyn z Danii (XIII w.) wyraził je w następujący sposób: „sens dosłowny przekazuje wydarzenie, alegoria prowadzi do wiary, sens moralny mówi, co należy czynić, analogia – dokąd dążyć” (KKK 118); por. J. Szlaga, Hermeneutyka biblijna, w: Wstęp ogólny do Pisma Świętego, tenże (red.), Poznań 1986, s. 184-194; I. de la Potterie, Czytanie Pisma Świętego „w Duchu”: czy możliwe jest obecnie patrystyczne czytanie Biblii, ComP 3 (1986), s. 42-57; M. Simonetti, Między dosłownością a alegorią. Przyczynek do historii egzegezy patrystycznej, tłum. T. Skibiński, Kraków 2000, s. 7-62; M. Masini, Wprowadzenie do lectio divina. Teologia, metoda, duchowość, praktyka, tłum. B. Żurowska, Kraków 2001, s. 55-66.

[23] C.M. Martini, dz. cyt., Lud w drodze, s. 111.

[24] G. Ebelig i E. Fuchs rozwinęli koncepcję interpretacji tekstu jako wydarzenia lingwistycznego lub zdarzeń słownych: „to nie my wyjaśniamy Pismo, lecz Pismo tłumaczy nas”; por. G. Stachel, Dydaktyka biblijna, w: Słownik katechetyczny, dz. cyt., s. 219.

[25] J. Kudasiewicz, Odkrywanie Ducha Świętego. Medytacje biblijne, Kielce 1998, s. 15-17.

[26]Papieska Komisja Biblijna, Interpretacja Biblii w Kościele. Dokument PKB z komentarzem biblistów polskich, przekład i redakcja R. Rubinkiewicz, Warszawa 1999, s. 95.

[27] J. Kudasiewicz, Wymiar biblijny, dz. cyt., s. 7-35; por. J. Charytański, Rola i miejsce Pisma św. w katechezie po Soborze Watykańskim II, w: Chrystus wzywa i uczy, Warszawa 1971, s. 97-120; tenże, [Biblia] w katechezie, w: EK, T. 2, Lublin 1985, kol. 425-428; A. Läpple, Breve storia della catechesi, Brescia 1985; G. Kusz, Biblia w katechezie wczoraj i dzisiaj, w: Biblia w nauczaniu chrześcijańskim, J. Kudasiewicz (red.), Lublin 1991, s. 87-115; A.E. Klich, Pismo Święte w polskiej katechezie posoborowej, Kraków 2005, s. 25-74; C. Bissoli, Va` e annunzia (Mc 5,19). Manuale di catechesi biblica, Torino 2006, s. 25-58.

[28] E. Alberich, Katecheza dzisiaj. Podręcznik katechetyki fundamentalnej, tłum. zespół pod red. K. Misiaszek, Warszawa 2003, s. 39-60; J. Kochel, Katecheza ewangelizacyjna, HW 12(2001), nr 1, s. 19-38; tenże, Propozycja koncepcji katechetyki o charakterze ewangelizacyjnym, w: Katechetyka i katecheza u progu XXI wieku, A. Kiciński (red.), Poznań 2007 [w druku]; A.Offmański, Model katechezy ewangelizacyjnej w dokumentach Kościoła, w:, Ewangelizować czy katechizować?, S. Dziekoński (red.), Warszawa 2002, s. 53-72.

[29] J.A. Jungmann,Pisma katechetyczne, T. 1, Warszawa 2005, s. 118-130; tenże, Katechetyka fundamentalna. Pisma katechetyczne, T. 2, Warszawa 2006, s. 173-187; E. Alberich, Katecheza kerygmatyczna, w: Słownik katechetyczny, dz. cyt., s. 424-428. Die Frohbotschaft und unsere Glaubensverkündigung, Regensburg 1936; F. Blachnicki, Kerygmatyczna odnowa katechezy.

[30] G. Kusz, Koncepcja katechezy biblijnej według Bruno Drehera, w: Studia katechetyczne. Z Zagadnień katechezy biblijnej w katechetyce, J. Charytański (red.), T. 3, Warszawa 1984, s. 233-357; tenże, Kierunki katechezy biblijnej, AK 70 (1978) 90-91, s. 85-96; tenże, Formy katechezy biblijnej, RTK 36 (1989), nr 6, s. 91-101; T. Panuś, Główne kierunki katechetyczne XX wieku, s. 95-111.

[31] M. Majewski, Katecheza wierna Bogu i człowiekowi, Kraków 1986; tenże, Wartości antropologiczne i kerygmatyczne we współczesnej katechezie, „Katecheta” 19 (1975), s. 154-158; R. Murawski, Katecheza korelacji, ComP 1 (1983), s. 99-106; T. Panuś, Zasada wierności Bogu i człowiekowi i jej realizacja w polskiej katechizacji, Kraków 2001.

[32] Niestety nie doczekaliśmy się jeszcze – tak potrzebnej dla katechetów – kompleksowej pomocy z dydaktyki biblijnej. Takie próby podjęto w Niemczech, Francji i we Włoszech; por. B. Dreher, Die biblische Unterweisung im katholischen und evangelischen Religionsunterricht, Freiburg im Br 1963; G. Stachel, Der Bibelunterricht. Grundlagen und Beispielle, Einsiedeln 1967; A. Barth, Die Bibel im Religionsunterricht. Aspekte einer biblischen Didaktik und Methodik, Donauwörth 1973; I. Baldermann, Die Bibel – Buch des Lernens: Grundzüge biblischer Didaktik, Göttingen 1980; Biblische Hermeneutik, I. Baldermann (red.), Neukirchen-Vluyn 1998; AA. VV., Bibel und Didaktik in der Postmoderne, Stuttgart – Berlin – Köln 1999; R. Marlé, Hermeneutique et catéchèse, Paris 1970; C. Bissoli, La Bibbia nella scuola, Brescia 1982; La Bibbia nella catechesi. Perchè e come. Problemi, confronti e proposte, C. Bissoli, G. Morante (red.), Torino 2004; R. Chiarazzo, P. Troía, Il codice Bibbia. La Bibbia a scuola, Roma 2004.

[33] Większość dotychczasowych opracowań katechetycznych kalkuje ujęcia stosowane w biblistyce; por. A. Długosz, B. Stypułkowska, Wprowadzenie do dydaktyki biblijnej, Kraków 2000, s. 41-57, 75; R. Sarek, Wymiar biblijny w katechezie, w: Katechetyka materialna, J. Stala (red.), Tarnów 2002, s. 47-50; A. E. Klich, Pismo Święte w polskiej katechezie posoborowej, Kraków 2005, s. 91-115; B. Polok, Zasady interpretacji Pisma Świętego, w: Wokół katechezy posoborowej, Opole 2004, s. 441-444; R. Buchta, Biblijny wymiar katechezy w teorii i praktyce, „Studia Pastoralne” 1(2005), nr 1, s. 93; J. Czerski, Współczesne metody interpretacji i wykładu Pisma Świętego, w: Biblia w katechezie, J. Kochel, J. Kostorz, Opole 2005, s. 25-33.

[34] W. Pikor, Hermeneutyka biblijna w katechezie. Interpretacja Pisma Świętego w świetle polskich dokumentów katechetycznych, „Katecheta” 51(2007), nr 5, s. 5.

[35] Vademecum katechety. Metody aktywizujące, Z. Barciński (red.), Kraków – Lublin 2006; tenże, Metody aktywizujące w pracy z Biblią, w: Biblia w katechezie, J. kochel, J. Kostorz (red.), Opole 2005, s. 63-68; R. Chałupniak, J. Kostorz, Wybrane zagadnienia z katechetyki, Opole 2002, s. 77-83; A. Długosz, B. Stypułkowska, Wprowadzenie do dydaktyki biblijnej, dz. cyt., s. 75-117; A. Długosz, Metody biblijne w katechezie wtajemniczającej dla młodzieży, w: Abyśmy podtrzymywali nadzieję. Księga jubileuszowa ku czci ks. R. Murawskiego SDB, P. Tomasik (red.), Warszawa 2005, s. 179-189; A. Höfer, Pismo święte miejscem spotkania Boga z człowie­kiem. Podręcznik metodyczny katechezy biblij­nej, tłum. E. Bochenek, K. J. Wawrzynów,Poznań 1998; R. Kamiński, Metody czytania Pisma św. w kościele domowym i małych grupach religijnych, HD 59(1990), nr 3, s. 237-248; A.E. Klich, Pismo Święte w polskiej katechezie posoborowej, s. 259-370; R. Kollmann, Bibliodrama w doświadcze­niu i badaniach naukowych, w: Katechizacja róż­nymi metodami, M. Majewski (red.), Kraków 1994, s. 33-54; W. Kubik, Metody analizy struktury te­kstu w zastosowaniu do tekstów biblijnych, CTh 56(1986), nr 11, s. 96-100; G. Kusz, Katecheza z Pismem św., w: Katechizacja różnymi metodami, M. Maje­wski (red.), Kraków 1994, s. 19-32; Z. Marek, O korzystaniu z Pisma św. w głoszeniu zbawczego orędzia, HW 3(1995), s. 47-64; E. Młyńska, Metoda biblijnej katechezy dorosłych, w: Kate­chizacja różnymi metodami, dz. cyt., s. 55-66; F.W. Niehl, A. Thommes, 212 metod do zastosowania na lekcjach religii, Kielce 2004; R. Oberthur, Dzieci pytają o cierpienie i Boga. Nauka religii w oparciu o Biblię, tłum. A. Makowska, Kielce 2004.

[36] C. Bisoli, Va` e annunzia, dz. cyt. ,s. 262-263.

[37] L.Melesi, Incontri. Drammatizzazioni per una catechesi attuale partecipata, Torino 1988; tenże, Gli Atti degli Apostoli in teatro, Torino 1996; D. Haas, G. Vicktor, Pomysły zabaw biblijnych. Inspiracje i przykłady na zajęcia o Biblii, Kielce 2000; Inscenizacje na Boże Narodzenie, Wielkanoc i inne święta, A. Bałoniak (red.), Poznań 2001; K. Duraj, Scenariusze teatralne dla katechetów, Kraków 2004; C.C. Twork, To ja chcę być Jezusem! Scenariusze zabaw i gier dla dzieci, Kraków 2004.

[38] La Bibbia a fumetti. 10 fascicoli, Torino 1977; Ch. van der Plancke, Fumetti biblici e catechesi, Torino 1982; A. Philip, Storie della Bibbia e fumatti, Padova 1995; G. Ravasi, D.M. Turoldo, Il canto della rana. Musica e teologia nella Bibbia, Casale Monferrato 2003; E. Unkel, Il canto nel lavoro biblico, w: Lavorare con la Bibbia, W. Langer (red.), Torino 1993, s. 264-265;  I. Hoth, Biblia w obrazach – komiks biblijny, ilustr. A. le Blanc, konsult. nauk. wyd. pol. W. Chrostowski, Warszawa 2004; Multimedialny świat Biblii – CD ROM, Warszawa 2000; C. Strzała, Pan Bóg jest wielki. Biblia multimedialna dla dzieci, Częstochowa 2007.

[39] W środowisku katechetycznym trwa dyskusja na temat metod aktywizujących w katechezie biblijnej po krytyce zawartej w książce A.E. Klich, Pismo Święte w polskiej katechezie posoborowej, dz. cyt., s. 39-41; Z. Barciński, Metody aktywizujące w pracy z Biblią, w: Biblia w katechezie, dz. cyt., s. 63-68; tenże, Orędzie biblijne na katechezie, czyli o ślepocie i jej przezwyciężaniu, dz. cyt. ,s. 61-66; A. Zellma, Wielostronne aktywizowanie młodzieży w szkolnym nauczaniu religii, dz. cyt., s. 292. Ważny jest też głos praktyka na temat tych metod; por. M. Kosacz, Krach metod aktywizujących, w: http://www.mateusz.pl/mt/10lat/mk-kma.htm.

[40] G. Stachel, Dydaktyka biblijna, w: Słownik katechetyczny, dz. cyt., s. 222n.

[41] Por. M. Finke, Pedagogia wiary, Poznań 1996. Taki sam tytuł nosił jego artykuł opublikowany w „Katechecie”; por. Pedagogia wiary, „Katecheta” 6(1962), nr 5, s. 278-286.

[42] J. Bagrowicz, Gdy mówimy o historii zbawienia, „Katecheta” 13(1969), s. 260-262.

[43] F. Blachnicki, Koncentracja w katechezie, „Katecheta” 8(1964), nr 6, s. 263-265; tenże, Problem metody w katechezie kerygmatycznej, „Katecheta” 10(1966), nr 6, s. 208-213; tenże,Kościół a katecheza, „Katecheta” 11(1967), nr 3, s. 97-103; nr 4, s. 156-160; tenże, Katechetyka wczoraj i dziś. Próba definicji katechetyki, „Katecheta” 13(1969), nr 6, s. 241-249.

[44] M. Czajkowski, Biblia – katecheza – życie, „Katecheta” 28(1984), s. 163-165.

[45] J. Charytański, Geneza współczesnego ruchu katechetycznego, „Katecheta” 6(1962), nr 1, s. 3-11; tenże, Pedagogika współczesnej katechezy, „Katecheta” 8(1964), s. 145-151; tenże, Katechizacja jako forma ewangelizacji, „Katecheta” 19(1975), s. 145-153; tenże, Posługa polskiej katechezie okresu soborowego, „Katecheta” 31(1987), nr 1, s. 11-19.

[46] A. Długosz, Problematyka współczesnej katechezy, „Katecheta” 43(1999), nr 12, s. 4-11.

[47] M. Finke, O większą przeżyciowość e nauce religii, „Katecheta” 3(1960), nr 4, s. 480-487; tenże, Katecheza kerygmatyczno-liturgiczna, „Katecheta” 6(1962), nr 1, s. 11-20; tenże, Jednostka metodyczna w katechezie kerygmatycznej, „Katecheta” 7(1963), nr 5, s. 226-231; tenże, Katechizacja jako katechumenat, „Katecheta” 8(1964), nr 5, s. 205-212; tenże, Kreatywność w katechezie, „Katecheta” 26(1982), nr 3, s. 97-101; nr 4, s. 160-164; nr 5, s. 205-214; nr 6, s. 258-262; tenże, O krytycznej refleksji katechetycznej, „Katecheta” 19(1975), nr 3, s. 111-113; tenże, Ewangelia dziecięctwa w rozważaniu dydaktycznym, „Katecheta” 22(1978), nr 6, s. 255-259; tenże, A jednak także katecheza egzystencjalna, „Katecheta” 27(1983), nr 1, s. 29-30.

[48] W. Koska, Zbawcze dzieło Chrystusa. Chrystus w historii zbawienia, „Katecheta” 14(1970), nr 1, s. 42-43; nr 2, s. 90-91; tenże, Chrystus w Kościele czasów apostolskich, „Katecheta” 19(1975), nr 5, s. 223-225; tenże, Katecheza młodzieży, „Katecheta” 26(1986), nr 3, s. 118-125.

[49] W. Kubik, Idea przewodnia trzyletniego cyklu katechizacji dzieci w wieku przedszkolnym, „Katecheta” 29(1985), s. 200-211; tenże, W jakim kierunku zmierza opracowanie podręczników dla młodzieży, „Katecheta” 40(1996), s. 130-131.

[50] S. Kulpaczyński, Bibliodrama w katechezie, „Katecheta” 41(1997), nr 1, s. 8-12; tenże, Socjodrama w katechezie, „Katecheta” 41(1997), nr 2, s. 77-80; tenże, Uwarunkowania powstawania nowych metod katechetycznych, „Katecheta” 50(2006), nr 11, s. 12-16.

[51] G. Kusz, Katecheza i jej miejsce w Kościele, „Katecheta” 26(1982), nr 1, s. 1014; nr 2, s. 21-25; tenże, Opowiadanie w katechezie, „Katecheta” 28(1984), nr 2, s. 65-70; tenże, Chrystologiczno-trynitarna koncentracja treści katechezy, „Katechetra” 12(2000), 4, s. 4-8.

[52] M. Majewski, Czy można nauczać wiary? „Katecheta” 12(1968), nr 2, s. 74-77; tenże, Katecheza w świecie współczesnym, „Katecheta” 17(1973), nr 4, s. 165-166; tenże, Wartości antropologiczne i kerygmatyczne we współczesnej katechezie, „Katecheta” 19(1975), nr 4, s. 154-158; tenże, Co z permanentną formacją katechetów? „Katecheta” 22(1978), nr 2, s. 58-61; nr 3, s. 106-109; tenże, Katecheza integralna w szkole, „Katecheta” 25(1992), nr 2, s. 71-72.

[53] Z. Marek, W drodze do nowego programu katechetycznego, „Katecheta” 44(2000), nr 11, s. 58-59; tenże, Nowe dokumenty katechetyczne, „Katecheta” 46(2002), nr 12, s. 4-17; tenże, Teologiczno-wychowawcze założenia podręczników do nauki religii ze słowem „droga” w tytule, „Katecheta’ 47(2003), nr 12, s. 4-11.

[54] E. Materski, Wychowawcze aspekty katechezy, „Katecheta” 13(1969), nr 1, s. 49-55; tenże, Refleksja nad „odczytaniem dzieci i młodzieży przez katechetów”, „Katecheta” 17(1973), nr 1, s. 49-55.

[55] R. Murawski, Potrzeba odnowy katechezy, „Katecheta” 18(1974), nr 1, s. 20-25; tenże, Katecheza wierna Bogu i człowiekowi, „Katecheta” 18(1974), s. 196-201; tenże, Stuletni bilans polskiej katechezy, „Katecheta” 44(2000), nr 1, s. 4; tenże, Dyrektorium katechetyczne dla Polski, „Katecheta” 45(2001), nr 7-8, s. 3-8; tenże, Cechy charakterystyczne postawy „sług słowa”. Tożsamość katechety w świetle tekstów biblijnych, „Katecheta” 49(2005), nr 11, s. 5-9.

[56] R. Niparko, Środki audiowizualne w katechezie, „Katecheta” 32(1988), nr 3, s. 120-121; tenże, Nowy program katechetyczny. Nowe podręczniki. Zaproszenie do dyskusji, „Katecheta” 42(1998), nr 1, s. 49-52; tenże, Potrzeba nowego modelu katechezy, „Katecheta” 44(2000), nr 9, s. 5-9; tenże, „To należało czynić i tamtego nie zaniechać” (Łk 11,42). O pokusie przeprowadzenia się katechizacji z parafii do szkoły, „Katecheta” 50(2006), nr 7-8, s. 5-7.

[57] K. Nycz, Katecheci w szkole, „Katecheta” 44(2000), nr 4, s. 4-6.

[58] Z. Pawłowicz, Cuda Jezusa w katechezie, „Katecheta” 21(1977), nr 1, s. 56-60; tenże, Cuda Starego Testamentu w katechezie, „Katecheta” 23(1979), nr 1, s. 8-11; 50-52; 1102-107; 154-156.

[59] M. Peter, Prehistoria biblijna w katechezie, „Katecheta” 1(1957), nr 1, s. 7-20; tenże, Przegląd chronologicznych dziejów biblijnych Starego Testamentu, „Katecheta” 2(1958), s. 323-329; tenże, Dzieje zbawienia w księgach świętych Starego Testamentu, „Katecheta” 17(1973), nr 1, s. 63-69.

[60] W. Smereka, Katechumenat biblijny, „Katecheta” 5(1961), nr 1, s. 8-16.

[61] J. Stroba, Geneza nowego programu katechezy, „Katecheta” 16(1972), s. 156-162; tenże, Przepowiadanie i interpretacja w katechezie, „Katecheta” 16(1972), nr 1, s. 3-6; tenże, Synod Biskupów o katechezie współczesnej, „Katecheta” 22(1978), s. 145-151; tenże, Katechizm Kościoła Powszechnego, „Katecheta” 31(1987), s. 195-196; tenże, Istota posoborowej katechezy, „Katecheta” 35(1991), nr 1, s. 1-5.

[62] J. Szpet, Wkład środowiska poznańskiego do kerygmatyczno-antropologicznej odnowy katechezy, „Katecheta” 26(1982), s. 129-133; tenże, Nowe światło troski o posługę katechetyczną, „Katecheta” 42(1998), nr 1, s. 4-13; tenże, W drodze do nowego programu katechetycznego, „Katecheta” 44(2000), nr 7-8, s. 93-94; tenże, Korelacja ze ścieżkami edukacyjnymi, „Katecheta” 47(2003), nr 7-8, s. 3-8.

[63] M. Wolniewicz, Boże Narodzenie w świetle Ewangelii, „Katecheta” 1(1957), s. 97-101; tenże, Współczesna interpretacja Pisma Świętego w katechezie, „Katecheta” 15(1971), nr s. 145-151.

[64] Z. Ziółkowski, Nowe drogi biblijne katechezy włoskiej, „Katecheta” 9(1965), s. 231-233; tenże, Stary Testament w katechezie, „Katecheta” 1 (1970), s. 241-249.

[65] C.Bissoli, Nauka religii w szkole włoskiej, „Katecheta” 33(1989), nr 1, s. 57-61.

[66] J. J. Degenhardt, Ogólny problem zasadności nauczania religii w szkole, „Katecheta” 34(1990), s. 204-209.

[67] L. A. Elchinger, Pismo św. w katechizacji jego rola, użyteczność, miejsce, „Katecheta” 6(1962), s. 342-350.

[68] D. Emeis, Katecheza przedchrzcielna, „Katecheta” 22(1978), nr 1, s. 13-17.

[69] J. Hofinger. Jak posługiwać się Biblią w nauce religii? „Katecheta” 6(1962), nr 1, s. 39-48.

[70] F. Kabasele Lumbala, Synod afrykański i perspektywy nowej katechezy, „Katecheta” 38(1994), nr 1, s. 39-43.

[71] C. Marechal, Obraz Jezusa Chrystusa, „Katecheta” 18(1974), s. 100-105; 148-157.

[72] F. Somerville, Lekcje biblijne, „Katecheta” 9(1965), s. 122-124.

[73] K. Tilmann, Biblia – źródłem katechizmu, „Katecheta” 3(1959), s. 91-101.

[74] M. Finke, Kreatywność w katechezie, „Katecheta” 26(1982), nr 3, s. 97; por. J. Szpet, Ksiądz Marian Finke (1906-1986), w: Sto lat polskiej katechezy. Wkład wybitnych polskich katechetyków w odnowę i rozwój polskiej katechezy, R. Czekalski (red.), Kraków 2001, s. 97.

[75] M. Finke, Kreatywność w katechezie, „Katecheta 26(1982), nr 3, s. 101.

[76] M. Finke, Kreatywność w katechezie, „Katecheta” 26(1982), nr 4, s. 161.

[77] J. Szpet, Ksiądz Marian Finke (1906-1986), art. cyt., s. 97.

[78] J. Misiewicz, Jak dzieciom przybliżać Biblię w katechezie? „Katecheta” 42(1998), nr 3, s. 11-13; tenże, Ewangelizacja i katechizacja w społeczeństwie zsekularyzowanym, „Katecheta” 47(2003), nr 11, s. 61-65.

[79] E.J. Jezierska, Status i wyznaczniki stylu biblijnego, „Katecheta” 50(2006), nr 11, s. 3-6.

[80] A.E. Klich, Niebezpieczeństwa fundamentalizmu biblijnego w katechezie, „Katecheta” 50(2006), nr 3, s. 3-7; Gatunki literackie w Biblii zadaniem dla katechezy, „Katecheta” 50(2006), nr 9, s. 46-51.

[81] J. Kochel, Katechetyczne przesłanie obrazu Jezusa Miłosiernego, „Katecheta” 48(2004), nr 4, s. 45-50; tenże, Szkoła słowa Bożego w „Programie katechezy parafialnej”, „Katecheta” 49(2004), nr 1, s. 46-51; tenże, Dzieło Biblijne im. Jana Pawła II wyzwaniem i pomocą dla katechezy polskiej, „Katecheta” 50(2006), nr 6, s. 68-71.

[82] M. Kondzior, Biblia odpowiedzią na niemoc religijną katechizowanych, „Katecheta” 50(2006), nr 11, s. 60-63; Dlaczego młodzieży należy tłumaczyć teologiczne zasady interpretacji Biblii? „Katecheta” 51(2007), nr 1, s. 60-63; Jak wypracować wśród młodzieży właściwą postawę wobec Pisma Świętego? „Katecheta” 51(2007), nr 3, s. 70-74; Sposoby czytania z młodzieżą Pisma Świętego, „Katecheta” 51(2007), nr 5, s. 66-69.

[83] Z. Kraszewski, Biblia – instrukcja obsługi oraz Edukacja czytelnicza i medialna. Propozycja realizacji ścieżki międzyprzedmiotowej na temat Biblii jako księgi, „Katecheta” 47(2003), nr 4, s. 15-16. 95-97.

[84] P. Łabuda, Aby czytać Biblię… Część I: Pismo Święte w moim życiu, „Katecheta” 50(2006), nr 11, s. 46-51; tenże, Aby czytać Biblię… Część II: Chcieć utrudzić się Słowem, „Katecheta” 50(2006), nr 12, s. 44-45; tenże, Aby czytać Biblię… Część III: Co oznacza, że Biblia ma sens?, „Katecheta” 51(2007), nr 1, s. 45-49; tenże, Aby czytać Biblię… Część IV: Wzorem Apostoła z Tarsu, „Katecheta” 51(2007), nr 2, s. 59-62; tenże, Aby czytać Biblię… Część V: Wzorem św. Łukasza szukamy odpowiedzi w Biblii, „Katecheta” 51(2007), nr 3, s. 60-63; tenże, Aby czytać Biblię… Część VI: Szukać wspólnoty, by uczyć się od innych, „Katecheta” 51(2007), nr 4, s. 52-55; tenże, Aby czytać Biblię… Część VII: Szukamy towarzyszy, tak jak św. Paweł, „Katecheta” 51(2007), nr 5, s. 50-53; tenże, Aby czytać Biblię… Część VIII: Wzorem Jana wziąć Maryję do siebie, „Katecheta” 51(2007), nr 6, s. 47-51.

[85] W. Pikor, Metoda narracyjna jako punkt wyjścia do pracy z Biblią na katechezie, „Katecheta” 48(2004), nr 6, s. 3-13; tenże, Hermeneutyka biblijna w katechezie. Interpretacja Pisma Świętego w świetle polskich dokumentów katechetycznych, „Katecheta” 51(2007), nr 5, s. 3-11; tenże, Hermeneutyka biblijna w katechezie. Interpretacja Pisma Świętego w świetle polskich opracowań katechetycznych, „Katecheta” 51(2007), nr 6, s. 3-11.

[86] T. Pikus, Ścieżka duchowości biblijnej, „Katecheta” 51(2007), nr 4, s. 56-60.

[87] M. Pisarski, Biblia uczy zadawania pytań i dociekliwości, „Katecheta” 51(2007), nr 1, s. 56-60.

[88] Z. Barciński, Parafraza, „Katecheta” 43(1999), nr 11, s. 27; tenże, Orędzie biblijne na katechezie, czyli o ślepocie i jej przezwyciężaniu, „Katecheta” 51(2007), nr 6, s. 56-66.

[89] S. Brejnak, Biblia – drzewo i biblioteka, „Katecheta” 43(1999), nr 10, s. 48-50.

[90] R. Chałupniak, W poszukiwaniu ciszy na katechezie, „Katecheta” 44(2000), nr 1, s. 63-66; tenże, Muzyka i katecheza oraz Wykorzystanie obrazów w katechezie – wybrane metody aktywizujące, „Katecheta” 46(2002), nr 11, s. 11-22. 25-30; tenże, Sztuka na katechezie. Korelacja lekcji religii z wychowaniem plastycznym, „Katecheta” 47(2003), nr 7/8, s. 127-133.

[91] P. Duksa, Metody dyskusyjne podczas katechez i spotkań parafialnych, „Katecheta” 42(1998), nr 3, s. 6-10.

[92] J. Kostorz, Cisza w katechezie… Dlaczego? „Katecheta” 51(2007), nr 2, s. 14-24.

[93] S. Kulpaczyński, Wybrane metody i ich możliwości aktywizowania katechezy, „Katecheta” 42(1998), nr 8, s. 5-10.

[94] M. Lis, Multimedia: perspektywy dla katechezy, „Katecheta” 47(2003), nr 5, s. 69-74.

[95] Z.P. Maciejewski, 5 z 25, „Katecheta” 43(1999), nr 9, s. 33.

[96] E. Osewska, Praca domowa w katechezie, „Katecheta” 46(2002), nr 11, s. 3-12; Korelacja lekcji religii z nauczaniem języka angielskiego, „Katecheta” 47(2003), nr 7/8, s. 121-127.

[97] T. Panuś, Nowe możliwości intensyfikacji posługi katechetycznej w Polsce, „Katecheta” 48(2004), nr 12, s. 4-16.

[98] R. Podpora, Polska katecheza i Internet. Zagadnienia wstępne, „Katecheta” 49(2005), nr 10, s. 64-68; tenże, Wyzwania nowoczesnej edukacji – e-nauczanie. Sprawozdanie z konferencji poświęconej e-nauczaniu, „Katecheta” 49(2005), nr 11, s. 62-63.

[99] A. Szubartowska, Aktywizacja uczniów przez podręczniki katechetyczne, czyli głos w dyskusji nad programem katechizacji w szkole, „Katecheta” 43(1999), nr 9, s. 61-63.

[100] P. Tomasik, Korelacja nauczania religii z edukacją szkolną, „Katecheta” 47(2003), nr 7/8, s. 9-15.

[101] R. Wawrzeniecki, Wśród uczniów Chrystusa. Propozycja pracy z Pismem Świętym, „Katecheta” 47(2003), nr 7/8, s. 24-27.

[102] J. Wójcik, Tańce integracyjne w katechezie parafialnej, „Katecheta” 50(2006), nr 7/8, s. 29-33.

[103] A. Zakrzewski, Prezentacja multimedialna w katechezie, „Katecheta” 45(2001), nr 9, s. 11-22; tenże, Multimedialne pomoce dydaktyczne – kryteria oceny i wyboru, „Katecheta” 48(2004), nr 10 i 11, s. 3-14; s. 3-16.

[104] A. Zellma, Projekty uczniowskie jako jedna z metod realizacji katechezy, „Katecheta” 45(2001), nr 11, s. 3-8; Doświadczenia poszukujące jako technika wspierania aktywności edukacyjnej katechizowanej młodzieży gimnazjalnej, „Katecheta” 47(2003), nr 3, s. 7-13.

[105] W. Żmudziński, Dobra Nowina – zespołowa refleksja nad tekstem, „Katecheta” 45(2001), nr 10, s. 24-28; tenże, Podróż do Jerozolimy, „Katecheta” 47(2003), nr 4, s. 14-15; tenże, Święty Paweł wybiera się w podróż, „Katecheta” 49(2005), nr 10, s. 23-24; tenże, Praca nauczyciela i ucznia nad tekstem biblijnym, „Katecheta” 51(2007), nr 2, s. 25-29; tenże, Przypowieść jako wprowadzenie do tematu lekcji, „Katecheta” 51(2007), nr 4, s. 26-29.

[106] Opublikowane niedawno Vademecum katechety (red. Z. Barciński, współpraca: M. Chmielewski, M.Kosacz, Z.P. Maciejewski, N. Nizio, J. Piasecki, B. Sarba, A. Szajda, J.Wójcik) jest swego rodzaju podsumowaniem dziesięcioletniej pracy Sekcji Katechetycznej PSPiA KLANZA, a tym samym współpracy z pismem „Katecheta”.

[107] Z. Barciński, Orędzie biblijne na katechezie, czyli o ślepocie i jej przezwyciężaniu, „Katecheta” 51(2007), nr 6, s. 57.

[108] Z. Barciński, Metody aktywizujące w pracy z Biblią, w: Biblia w katechezie, dz. cyt., s. 63-68; tenże, Orędzie biblijne na katechezie, czyli o ślepocie i jej przezwyciężaniu, art. cyt., s. 61-66; A. Zellma, Wielostronne aktywizowanie młodzieży w szkolnym nauczaniu religii. Studium w świetle „Programu nauczania religii katolickiej” z 2001 roku, Olsztyn 2006, s. 292-296.

[109] S. Walewicz, Rola czasopisma „Katecheta” w procesie formacji katechetów. Z okazji 45-lecia ukazywania się czasopisma, „Katecheta” 45(2002), nr 10, s. 8-14.