Katecheta 11/2007

W latach 1997-2003 biskupi włoscy opracowali program inicjacji chrześcijańskiej składający się z trzech dokumentów. Pierwszy dokument odnosi się do katechumenatu dorosłych: Orientamenti per il catecumenato degli adulti z 30 III 1997[1], drugi dotyczy inicjacji chrześcijańskiej dzieci w wieku od 7 do 14 lat: Orientamenti per l’iniziazione dei fanciulli e dei ragazzi dai 7 ai 14 anni z 23 V 1999[2], trzeci natomiast ma na celu odnowę i uzupełnienie wtajemniczenia chrześcijańskiego wśród osób dorosłych: Orientamenti per il risveglio della fede e il completamento dell’iniziazione cristiana in età adulta z 8 VI 2003[3]. Analizując dokumenty dotyczące inicjacji chrześcijańskiej oraz bogatą refleksję katechetyczną Kościoła włoskiego ostatnich lat, można wymienić kilka charakterystycznych aspektów odnowionej katechezy, które - ze względu na ich rolę w procesie formacji wiary - zasługują na szczególne podkreślenie.

 

 

Katecheza zostaje wpisana w szeroki kontekst ewangelizacyjnego działania duszpasterskiego. Stwierdza się, że konieczny jest prymat ewangelizacji, który pobudzi „uzdrawiający niepokój” wobec wyzwań współczesnej kultury. Ten priorytet nieustannie potwierdza się poprzez stawianie na pierwszym miejscu głoszenia i wyjaśniania słowa Bożego, które - ze swej strony - prowadzi do postawy nawrócenia. Ewangelizacyjna funkcja katechezy jest szczególnie widoczna w pierwszym etapie odnowionego procesu wtajemniczenia chrześcijańskiego, kiedy człowiek - pod wpływem głoszenia słowa Bożego - podejmuje decyzję wstąpienia do wspólnoty w celu pogłębienia swej wiary. Pierwsze głoszenie, zawierające istotę orędzia wiary, stanowi niezbędny fundament, na którym buduje się w pełni uzasadnione i wolne wejście na drogę nawrócenia i celebracji chrześcijańskiej. W ten sposób zostaje zrealizowane założenie, według którego nie wystarczy tylko sprawować sakramenty, ponieważ Kościół jest wezwany do ewangelizacji prowadzącej do spotkania z Chrystusem. Zachęca się usilnie, by tworzyć we wspólnotach konkretne programy umożliwiające poszukiwanie w wierze w celu ponownego odkrycia jej znaczenia i roli dla życia człowieka. Programy te powinny posiadać charakter katechumenalny[4].

 

 

Kościół we Włoszech od wielu lat dąży do odnowienia struktur i wychowawczej roli katechumenatu[5]. Jest głęboko przekonany, że prawdziwa ewangelizacja może dokonać się tylko na drodze pokonania trudności hamujących realizację duszpasterstwa katechumenalnego. Wzywa, aby bardzo poważnie odnowić drogę katechumenatu, zarówno wśród ludzi młodych, jak i dorosłych[6]. Kościół bez katechumenatu jest jak matka bez swego macierzyńskiego łona. Jasne i odważne zaangażowanie katechumenalne stanowi szczególną szansę dla odnowy wspólnoty Kościoła. Niezwykle istotne jest to, by zauważyć wszystkie charakterystyczne cechy katechumenatu, które tylko wtedy, kiedy są realizowane razem, pozwolą stworzyć jego prawdziwy obraz[7].

Wszystkie trzy dokumenty organizują proces wtajemniczenia chrześcijańskiego w oparciu o struktury katechumenatu, określone przez Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych. Podkreśla się, że dzieciom powyżej 7 lat mogą być udzielone sakramenty tylko po przejściu prawdziwego i właściwego przygotowania katechumenalnego[8]. W ten sposób katecheza bardzo ściśle zostaje złączona z procesem katechumenatu. Ważność katechumenatu nie tyle opiera się na ilości osób, które włącza on w swoje struktury, co przede wszystkim wypływa z jego funkcji i znaczenia dla duszpasterstwa. Katechumenat jest widziany jako jeden z najważniejszych czynników, od którego zależy przyszłość Kościoła[9].

 

 

Proces inicjacji chrześcijańskiej ma charter globalny; występują w nim wszystkie elementy niezbędne do wzrastania w wierze. Należą do nich: głoszenie i przyjęcie słowa Bożego, włączenie w strukturę zadań i ćwiczeń związanych z formacją właściwą katechumenatowi, celebracja liturgiczna i włączenie do wspólnoty Kościoła. Wśród szczegółowych elementów należy wyróżnić głębokie przyjęcie Boga i Jego zbawczego planu objawionego w Chrystusie, poznanie podstawowych tajemnic i prawd wiary, nabycie podstawowych postaw wypływających z wiary, wychowanie do modlitwy, wprowadzenie w życie wspólnoty Kościoła, uczestnictwo w życiu sakramentalnym i liturgicznym, formacja do życia apostolskiego i misyjnego, świadectwo miłości i służby drugiemu człowiekowi. Chociaż formy i struktury wtajemniczenia różnicują się w zależności od sytuacji religijnej adresatów, niemniej jednak zawsze mamy do czynienia z charakterem globalnym formacji katechumenalnej. Stwierdza się, że inicjacja nie jest tylko prostym przyjęciem sakramentów, które działają w sposób magiczny i automatyczny, nie jest akcją Kościoła, w której wystarczyłoby jedynie działać poprawnie duszpastersko, by „stwarzać” dobrych chrześcijan, wreszcie nie jest osobistą decyzją człowieka. Globalny charakter inicjacji wymaga integracji wszystkich trzech wymienionych powyżej elementów[10].

Katecheza stanowi integralną część całego programu inicjacji chrześcijańskiej. Jest wymieniana jako jeden z czterech podstawowych aspektów i momentów wtajemniczenia chrześcijańskiego. W sposób szczególny należy podkreślić czas katechumenalnego przygotowania do sakramentów, kiedy to w centrum znajduje się katecheza prowadząca do przemiany życia w świetle wiary. Katecheza wywiera również wpływ na pozostałe momenty odnoszące się do pierwszego głoszenia Ewangelii, osobistej decyzji człowieka, rzeczywistości liturgiczno-sakramentalnej i zaangażowania w dawanie świadectwa wiary i służby dla innych[11].

 

 

Stwierdza się, że należy przesunąć akcent w działaniach pastoralnych w kierunku ludzi dorosłych. Żeby dotrzeć do dorosłych, należy rozpocząć od dorosłych. Wciąż zauważa się dużą dysproporcję w Kościele: 90% z ponad 300 tysięcy katechetów jest zaangażowanych w katechezę dzieci, i tylko pozostałe 10% prowadzi katechezę dla młodzieży i dorosłych. Jeśli dzieło ewangelizacji stanowi zasadniczy cel Kościoła we Włoszech, jest niezwykle ważne, by w parafiach istniały grupy dojrzałych dorosłych chrześcijan, którzy zaangażują się w dawanie świadectwa wiary we własnych środowiskach życia i którzy podejmą misję ewangelizacyjną wobec innych[12].

 

 

Logika drogi wtajemniczenia chrześcijańskiego implikuje zadanie przekształcenia człowieka w prawdziwego chrześcijanina. Proces formacji dojrzałego chrześcijanina jest motywem wiodącym we wszystkich trzech dokumentach Kościoła włoskiego. Można to z łatwością odczytać w opisach poszczególnych etapów formacji, obecnych w dokumentach[13]. Aby zrealizować taki cel konieczne jest przede wszystkim zwrócenie uwagi na solidny fundament, Chrystusa. Dokonuje się to podczas pierwszego głoszenia Ewangelii na pierwszym etapie formacji, zwanym ewangelizacją lub prekatechumenatem. Głoszenie słowa Bożego odbywa się podczas liturgii Słowa, w której proklamowane Słowo powołuje i zaprasza. Człowiek jest wezwany do podjęcia konkretnej decyzji i oczyszczenia jej motywacji. Głoszenie Słowa ma charakter ewangelizacyjny i prowadzi do pierwszego nawrócenia, niezbędnego do rozpoczęcia drogi wtajemniczenia. Treścią nauczania jest wprowadzenie w historię zbawienia, której szczytem jest Chrystus. W ten sposób człowiek rozpoczyna katechumenalny proces restrukturyzacji własnej osobowości. Sukcesywnie rozpoczyna się czas katechumenatu prowadzący do uczenia się bycia chrześcijaninem. Katecheza odgrywa w tym czasie szczególną rolę. Wyjaśnia całą historię zbawienia w celu odkrycia Boga, który działa w historii człowieka.

Równocześnie rozpoczyna się droga celebracji chrześcijańskich, ucząca - poprzez katechezy - odpowiednich postaw i zachowań. Katechezy wyjaśniają, że celebracje te nie mają nic wspólnego z rytami pogańskimi i magicznymi, ale są znakiem wiary człowieka w Chrystusa. Dąży się również do wprowadzenia w codzienne życie wybranych postaw wiary, które tworzą styl chrześcijański. Na końcu tego etapu człowiek podejmuje decyzję życia z Chrystusem i dla Chrystusa. Jest to czas wyboru i przedstawienia imienia kandydata do chrztu. Ma on miejsce zazwyczaj na początku Wielkiego Postu, kiedy człowiek patrzy ku Wielkanocy, czyli ku przejściu Chrystusa ze śmierci do nowego życia. Dla tych, którzy są już ochrzczeni, jest to moment podjęcia decyzji nowego życia w pojednaniu z Bogiem i Kościołem. Jest rzeczą logiczną, że człowiek przeżywa czas Wielkiego Postu jako oczekiwanie duchowe na sakramentalne spotkanie z Chrystusem. Jest to czas modlitwy i celebracji pokutnych, wyzwalających z grzechu. Posługa Słowa przyjmuje formę katechez pokutnych. Człowiek jest wezwany do porzucenia tego wszystkiego, co św. Paweł nazywa „śmieciami”, byleby tylko pozyskać Chrystusa (Zob. Flp 3,8). W ten sposób tworzy się jedność człowieka z Chrystusem i wspólnotą Kościoła. Głębokie przeżycie Wigilii Paschalnej umiejscawia człowieka w nowej sytuacji - zupełnie odmiennej od wcześniejszej. Człowiek staje się chrześcijaninem i prawdziwym uczniem Chrystusa.

Pozostaje w końcu wejście do konkretnej wspólnoty Kościoła, która towarzyszyła przez całą drogę wtajemniczenia. Kościół nazywa ten czas mistagogią, czyli definitywnym wprowadzeniem w przymierze z Bogiem, co pozwala odnaleźć swoje miejsce w Kościele i świadczyć wiarę w codziennym życiu.

 

 

We wszystkich trzech dokumentach człowiek znajduje się w centrum inicjacji chrześcijańskiej. Czas przemiany i stawania się chrześcijaninem nie może dokonywać się w pośpiechu, nie można pomijać żadnego z etapów oraz nie wolno nic uznać za oczywiste czy mniej ważne. Droga nawrócenia wymaga zawsze pluralizmu działania, dostosowanego do poszczególnych osób. Jest to czas często wydłużony, respektujący rytm pojedynczych osób w przyswajaniu wartości, w nabywaniu postaw i w dojrzewaniu do wyborów. Stwierdza się, że nie istnieje program do zrealizowania, ale istnieje droga do przejścia z konkretnymi osobami. W katechetycznym nauczaniu wymaga się szczerego i braterskiego przyjęcia każdego człowieka, zwrócenia uwagi na jego osobistą historię życia, oczekuje się wsłuchania się w jego problemy i zapytania, nakazuje się stworzenie odważnej i przekonującej propozycji życia według Ewangelii, wreszcie zachęca się do cierpliwego oczekiwania na odpowiedź ze strony człowieka[14]W sposób szczególny troska o człowieka jest widoczna w dokumencie Orientamenti per il risveglio della fede e il completamento dell’iniziazione cristiana in età adulta. Cały pierwszy rozdział jest poświęcony konieczności wsłuchiwania się w człowieka. Stwierdza się, że ewangelizacja winna służyć człowiekowi, musi być prowadzona „wewnątrz historii każdego człowieka”[15]. Szczególną wymowę zyskuje przekonanie, że „(...) potrzebom religijnym człowieka dorosłego towarzyszy wolne poszukiwanie, które nie może być ograniczane przez pośpiech włączenia do celebracji sakramentu. Osoba dorosła, która podejmuje drogę poszukiwania religijnego i zbliżania się do Kościoła, bardzo często nie decyduje się szybko na praktykę wymagań wiary. Jest zatem ważne, by szanować historię jej życia, faworyzując wolną konfrontację. Dobrych owoców w towarzyszeniu w drodze do wiary nie mierzy się liczbą osób, które natychmiast identyfikują się z Kościołem”[16]..

 

 

Katecheza w programie inicjacji chrześcijańskiej zostaje bardzo ściśle złączona ze wspólnotą Kościoła. Ten szczególny związek podkreśla się we wszystkich trzech dokumentach. Fundamentem formacji jest macierzyńska funkcja Kościoła, która realizuje się podczas każdej formy drogi katechumenalnej. To Kościół rodzi Kościół. Kościół wychodzi na spotkanie z człowiekiem. Temu człowiekowi głosi Chrystusa, przyjmuje go i jemu towarzyszy w drodze katechumenatu, wychowuje go w wierze i w nawróceniu, podtrzymuje go poprzez modlitwę, pokutę i miłość, jego też włącza w tajemnicę Chrystusa poprzez celebrację sakramentów, i wreszcie czyni go uczestnikiem swojego życia i swojej misji[17].

Mówiąc o wspólnocie Kościoła, podkreśla się znaczenie parafii i grupy. Stwierdza się, że w kościele lokalnym, podstawowym i zarazem uprzywilejowanym miejscem ewangelizacji jest parafia[18]. Jej zadaniem jest docieranie ze słowem Ewangelii do wszystkich, którzy mieszkają na jej terenie, dawanie wiarygodnego i przekonywającego świadectwa życia chrześcijańskiego, przyjmowanie z miłością i otwartością tych, którzy chcą stać się chrześcijanami, proponowanie właściwej drogi wzrostu duchowego, udzielanie sakramentów, asystowanie i udzielanie wsparcia nowo ochrzczonym, sprzyjanie progresywnemu włączaniu się we wspólnotę Kościoła[19]. W środowisku parafii szczególną rolę odgrywa mała wspólnota, która musi posiadać specyficzną fizjonomię, odpowiednio ucharakteryzowaną w wymiarze eklezjalnym i katechumenalnym, w której człowiek czuje się dobrze i ma okazję doświadczenia prawdziwego Kościoła. Taka wspólnota musi umieć przyjąć drogę poszukiwania w wierze prowadzącą do nawrócenia, preferować katechezę ewangelizacyjną i kerygmatyczną w miejsce czysto doktrynalnej, umieć rezygnować - jeśli wymaga tego proces dojrzewania w wierze - z odgórnie ustalonych terminów zakończenia poszczególnych etapów formacji. W ten sposób człowiek ma okazję doświadczać słowa Bożego, modlitwy osobistej i wspólnotowej, uczestniczyć w życiu wspólnoty[20]. Szczególną katechetyczną rolę odgrywa również środowisko rodzinne. Jest ono wezwane do tego, aby być swoistym laboratorium wiary, miejscem, w którym można doświadczać Kościoła[21].

 

 

Program inicjacji chrześcijańskiej jest mocno związany z liturgią, ponieważ to właśnie w sakramentach działa Duch Święty, który z całą mocą rodzi Kościół. Liturgia daje jedność całemu procesowi inicjacji chrześcijańskiej[22]. W sposób szczególny wymiar liturgiczny katechezy łączy się z rokiem liturgicznym - centralne miejsce zajmuje celebracja „Dies Domini” i celebracja Paschy wielkanocnej wraz z przygotowaniem wielkopostnym i jej przedłużeniem aż po Zesłanie Ducha Świętego[23]. Taka optyka umiejscawia wszystkie etapy i działania w odpowiednim czasie liturgicznym, poprzez który droga dojrzewania w wierze mocno zakorzenia się w celebracjach wydarzeń zbawczych i tym samym jednoczy wszystkich z Kościołem powszechnym. W jednym z dokumentów stwierdza się: „Najbardziej wskazanym sposobem w prowadzeniu procesu dojrzewania w wierze jest włączenie się w rytm roku liturgicznego Kościoła i śledzenie jego etapów i wydarzeń. Rzeczywiście rok liturgiczny określa drogę progresywnego włączania się w tajemnicę Chrystusa; dostarcza organicznej perspektywy dla programu katechezy; kieruje ku dojrzewaniu postaw i zachowań odpowiednich dla życia chrześcijańskiego. Przyjęcie dynamiki roku liturgicznego oznacza żyć w komunii z całym Kościołem (…). Ponadto oznacza posługiwanie się pedagogią Kościoła, która zmierza do prowadzenia wiernych do pełnej dojrzałości w Chrystusie za pośrednictwem celebracji misterium życia Chrystusa, których punktem kulminacyjnym jest Pascha. Jako środowisko Kościoła typowe dla drogi wiary rok liturgiczny nie może być odsunięty na drugi plan przez żaden inny wymóg lub propozycję pastoralną”[24].

 

 

Z pewnością odnowiony projekt wtajemniczenia chrześcijańskiego jest znakiem szczególnej troski o prowadzenie do dojrzałej wiary w Chrystusa. Wyżej omówione dokumenty dotyczące inicjacji chrześcijańskiej stanowią cenne źródło dla konkretnych działań duszpasterskich i katechetycznych we wspólnotach kościołów lokalnych. Znaki odnowy są bardzo widoczne: odnowa ewangelizacyjna, akcent konieczności pierwszego głoszenia Ewangelii, wyraźny zwrot ku osobom dorosłym, podkreślenie roli rodziny, przejście od mechanicznego udzielania sakramentów do solidnych przygotowań przez praktykę drogi katechumenalnej. Pozostają jednak pewne punkty i obszary, które wymagają szczególnej troski i dalszych poszukiwań w celu coraz bardziej skutecznych form realizacji przyjętych założeń i kierunków odnowy.

Wciąż zauważa się duży rozdźwięk pomiędzy dobrymi i właściwymi założeniami dokumentów a praktyczną ich realizacją. Projekty i programy, w dużej mierze, znajdują się jeszcze na poziomie teorii. Nastąpił ważny zwrot w refleksji, natomiast katecheza w praktyce zachowuje jeszcze swoje dawne formy. Niektórzy mówią o funkcjonującej cały czas logice i strukturze modelu trydenckiego w zakresie inkulturacji wiary[25]. Inni odnoszą wrażenie, że postępuje się jeszcze drogą poprawiania i uzupełniania braków w tradycyjnej praktyce potrydenckiej, która usiłuje dostosować się do zanikającego stylu chrześcijaństwa[26]. Wskazuje się na konieczność pogłębienia i przemyślenia relacji pomiędzy Kościołem a odbiorcami inicjacji chrześcijańskiej, jak również roli sakramentów. W praktyce istnieją sytuacje, kiedy mówi się tylko o prostym spełnieniu warunków przyjęcia sakramentów. Pytanie jednak nie powinno dotyczyć tego, czego należy wymagać od osoby, aby udzielić jej sakramentu, ale winno być pytaniem o to, w jaki sposób stworzyć warunki, aby Kościół był w stanie przyjąć i towarzyszyć prośbie człowieka o sakrament[27]. W tym kontekście pojawia się wezwanie do odejścia czy porzucenia praktyki „sakramentalizacji”[28].

Prawdziwy proces inicjacji wymaga wspólnot dojrzałych w wierze, a te dopiero muszą narodzić się, wymaga kreatywności pastoralnej i liturgicznej, której – niestety - też brakuje. Zauważają się głosy wzywające do uważnej obserwacji dotychczasowej praktyki realizacji programu wtajemniczenia chrześcijańskiego. Ponadto widzi się potrzebę ożywienia większego zainteresowania i zaangażowania się w proces inicjacji ze strony osób odpowiedzialnych za duszpasterstwo w diecezjach i parafiach (biskupi, wydziały duszpasterskie i katechetyczne kurii biskupich, proboszczowie, rady duszpasterskie). Konieczna jest formacja grup katechetów zdolnych do odpowiedzialnego towarzyszenia innym w wierze[29]. Stwierdza się także, że dzisiejsze parafie nie stanowią wspólnot misyjnych, co tłumaczy powolność przemian i niepewność działań[30]. W zakresie działań ewangelizacyjnych zauważa się brak opracowania konkretnych strategii uwzględniających fakt, że osoby ochrzczone dorosłe posiadają już pewną religijność, stanowiącą mieszankę elementów wiary, które należy oczyścić i na nowo zrekonstruować. Głoszenie Ewangelii w tym przypadku nie może ograniczać się do powtarzania treści kerygmatu. Należy również przemyśleć całą formację katechetyczną i przesunąć akcent z płaszczyzny poznawczej na płaszczyznę relacji i komunikacji, dokonać przejścia od mechanicznego przekazu prawd wiary na drogę formacji odznaczającej się elastycznością i indywidualnym podejściem do każdej osoby[31].

 

 

 

 

---

* Na temat katechezy w odnowionym programie wtajemniczenia chrześcijańskiego we Włoszech zob. także „Katecheta” 51 (2007), 9, s. 21-34.

[1] Zob. Conferenza Episcopale Italiana, L’iniziazione cristiana, 1. Orientamenti per il catecumenato degli adulti, 30 III 1997 (dalej cyt. OCA), w: L'iniziazione cristiana. Documenti e orientamenti della Conferenza Episcopale Italiana, Ufficio Catechistico Nazionale (red.), Leumann (Torino) 2004, s. 19-57.

[2] Zob. Conferenza Episcopale Italiana, L’iniziazione cristiana, 2. Orientamenti per l’iniziazione dei fanciulli e dei ragazzi dai 7 ai 14 anni, 23 V 1999 (dalej cyt. OIFR), w: L'iniziazione cristiana. Documenti e orientamenti della Conferenza Episcopale Italiana, dz. cyt., s. 59-82.

[3] Zob. Conferenza Episcopale Italiana, L’iniziazione cristiana, 3. Orientamenti per il risveglio della fede e il completamento dell’iniziazione cristiana in età adulta, 8 VI 2003 (dalej cyt. ORCIA), w: L'iniziazione cristiana. Documenti e orientamenti della Conferenza Episcopale Italiana, dz. cyt., s. 83-118.

[4] Zob. A. Fontana, Il mondo è cambiato: cambiamo la pastorale, Leumann (Torino) 2006, s. 75-78.

[5] Zob. W. Ruspi, Il catecumenato in Italia. Un primo quadro della situazione, „La Scuola Cattolica” 127 (1999) 1, s. 5-32.

[6] Zob. C. Sarnataro, Annuncio e catechesi in situazione missionaria, „Via Verità e Vita” 51 (2002) 187, s. 8-12.

[7] Zob. F. Lambiasi, Introduzione w L’iniziazione cristiana. Documenti e orientamenti della Conferenza Episcopale Italiana, dz. cyt., s. 7.

[8] Zob. OIFR 53.

[9] Zob. E. Alberich, La catechesi di iniziazione w Andate e insegnate. Manuale di catechetica, E. Alberich, U. Gianetto (red.), Leumann (Torino) 2002, s. 245.

[10] Zob. A. Fontana, Il mondo è cambiato: cambiamo la pastorale, art. cyt., s. 73.

[11] Zob. OCA, Wstęp.

[12] Zob. F. Lambiasi, Introduzione, w: L’iniziazione cristiana. Documenti e orientamenti della Conferenza Episcopale Italiana, dz. cyt., s. 6.

[13] Zob. OCA 55-83; OIFR 38-50; ORCIA 41-60.

[14] Zob. OCA 56; A. Caprioli, Iniziazione: nuove esperienze, „Il Regno-documenti” 50 (2005) 5, s. 167-172.

[15] Zob. ORCIA 5-18.

[16] Tamże, 8.

[17] Zob. OCA 23, OIFR 26, ORCIA 30.

[18] Zob. Conferenza Episcopale Italiana, Comunicare il Vangelo in un mondo che cambia. Orientamenti pastorali dell’Epicopato italiano per il primo decennio del 2000, 21 VI 2001, Roma 2001, 45; OCA 45; ORCIA 32.

[19] Zob. OCA 46.

[20] Zob. OIFR 27; ORCIA 33; L. Meddi, La Chiesa: soggetto e contesto dell’iniziazione cristiana dei ragazzi, „Via Verità e Vita” 50 (2001) n. 182, s. 24-28.

[21] Zob. OIFR 29; C. Bissoli, La prassi ordinaria dell’iniziazione cristiana dei fanciulli: prospettive pedagogiche e pastorali, w: Diventare cristiani. L’iniziazione cristiana tra problemi e ricerca di nuove vie, G. Benzi, T. Giungi (red.), Leumann (Torino) 2004, s. 118-122; U. Montisci, La famiglia nell’iniziazione cristiana: problema o risorsa?, „Catechesi” 73 (2004) 1, s. 55-64.

[22] Zob. F. Lambiasi, Introduzione w L’iniziazione cristiana. Documenti e orientamenti della Conferenza Episcopale Italiana, dz. cyt., s. 8.

[23] Zob. OCA 23.

[24] ORCIA 36.

[25] Zob. E. Biemmi, G. Barbon, Dove va la catechesi italiana? I grandi cantieri della prassi di evangelizzazione in Italia, „Esperienza e Teologia” 10 (2004) n. 18, s. 83.

[26] Zob. G. Biancardi, Percorso della formazione cristiana dal Concilio di Trento ad oggi, „Catechesi” 71 (2002) 2, s. 31-32.

[27] Zob. A. Caprioli, Iniziazione: nuove esperienze, art. cyt., s. 167-172.

[28] Zob. A. Fontana, Presentazione del documento del Consiglio permanente della CEI sugli adulti che si riaccostano alla fede, „Catechesi” 72 (2003) 4, s. 15.

[29] Zob. P. Damu, Appunti sul cammino della catechesi in Italia dal Documento do base alle Note sull’iniziazione cristiana. Istanze, problemi, prospettive, „Catechesi” 73 (2004) 1, s. 13; A. Fontana, L’iniziazione cristiana: un modello pastorale per il nuovo millenio. Lo stile ‘catecumenale’ alla base del rinnovamento, „Catechesi” 73 (2004) 1, s. 23-37; A. Caprioli, Iniziazione: nuove esperienze, art. cyt., s. 170; F. Lambiasi, Introduzione, w: L’iniziazione cristiana. Documenti e orientamenti della Conferenza Episcopale Italiana, dz. cyt., s. 6.

[30] Zob. L. Bressan, Iniziazione cristiana e parrocchia. Suggerimenti per ripensare una prassi pastorale, Milano 2002; S. Dianich, La parrocchia nell’annuncio e nella catechesi: compito specifico, „Notiziario-Ufficio Catechistico Nazionale” 31 (2002) 6, s. 18-32; F. Lambiasi, Diventare cristiani in parrocchia. Intervento di apertura al XXXVI Convegno Nazionale dei Direttori UCD, Rocca di Papa, 10 giugno 2002, „Notiziario-Ufficio Catechistico Nazionale” 31 (2002) 6, s. 11-17.

[31] Zob. E. Biemmi, G. Barbon, Dove va la catechesi italiana? I grandi cantieri della prassi di evangelizzazione in Italia, art. cyt., s. 78-100.