Katecheta 9/2007

Refleksja katechetyczna i pastoralna Kościoła ostatnich lat odnotowuje silne zainteresowanie problemem wtajemniczenia chrześcijańskiego. Chociaż temat inicjacji chrześcijańskiej od zawsze był obecny w duszpasterstwie Kościoła, niemniej jednak w ostatnim czasie w wielu krajach Europy zyskuje on szczególne miejsce. Okazuje się, że sytuacja powszechnie narastających zjawisk kryzysu wiary czy wręcz jej porzucania prowadzi do coraz częstszych przekonań, że dzisiaj mamy do czynienia z kryzysem samego procesu wtajemniczenia chrześcijańskiego. Wobec tak zaistniałej sytuacji rodzą się liczne głosy mówiące o potrzebie katechezy, która podejmie się zadania odnowy i pogłębienia procesu inicjacji chrześcijańskiej[1].

Wśród wielu krajów realizujących wyzwanie odnowy wtajemniczenia chrześcijańskiego należy wymienić Włochy. Odnajdujemy tutaj obszerną refleksję katechetyczną, podejmowaną zarówno na poziomie Episkopatu, jak i w wielu środowiskach naukowych i duszpasterskich. Na szczególne podkreślenie zasługują dokumenty katechetyczne i pastoralne Episkopatu Włoch. W ostatnim czasie biskupi włoscy opracowali program katechezy inicjacji chrześcijańskiej, składający się z trzech dokumentów opublikowanych w latach 1997-2003. Pierwszy dokument dotyczy katechumenatu dorosłych: Orientamenti per il catecumenato degli adulti z 30 III 1997[2], drugi dokument jest refleksją nad inicjacją chrześcijańską dzieci w wieku od 7 do 14 lat: Orientamenti per l’iniziazione dei fanciulli e dei ragazzi dai 7 ai 14 anni z 23 V 1999[3], trzeci - podejmuje zadanie odnowy i uzupełnienia wtajemniczenia chrześcijańskiego wśród osób dorosłych: Orientamenti per il risveglio della fede e il completamento dell’iniziazione cristiana in età adulta z 8 VI 2003[4]. Wydaje się, że jest to jedyny dotychczas kraj, który może poszczycić się tak obszernymi i licznymi dokumentami o tematyce inicjacyjnej, opracowanymi na poziomie ogólnokrajowym.

Analizując powyższe dokumenty, należy mieć na uwadze również program duszpasterski Episkopatu włoskiego, powstały w pierwszym dziesięcioleciu XXI wieku, zatytułowany Comunicare il Vangelo in un mondo che cambia. Orientamenti pastorali dell’Episcopato italiano per il primo decennio del 2000 z 29 VI 2001[5]. Dokument ten określa założenia programu duszpasterskiego Kościoła włoskiego i tym samym stanowi istotną cześć programu odnowy duszpasterskiej i katechetycznej we Włoszech. To właśnie w tym dokumencie czytamy, że fundamentalnym i pierwszorzędnym zadaniem programu Kościoła włoskiego jest nieustanne odnawianie inicjacji chrześcijańskiej we wszystkich jej wymiarach[6]. Wezwanie do odnowy procesu inicjacji odnajdujemy także w innych dokumentach pastoralnych o charakterze ewangelizacyjnym. Można tutaj wymienić dokument dotyczący misyjnej odnowy parafii[7].

Analiza inicjacyjnego kierunku działań katechetyczno-duszpasterskich zostanie przeprowadzona w oparciu o poszukiwanie odpowiedzi na następujące pytania: Jakie są przyczyny odnowy wtajemniczenia chrześcijańskiego w programie duszpasterstwa i katechezy? Jak należy odczytywać te działania w kontekście wcześniejszych dokumentów katechetycznych Kościoła włoskiego? Jakie są główne cechy i założenia katechezy wtajemniczającej? Jakie są przewidywane formy i metody jej realizacji? Jakie rodzą się wreszcie wyzwania i oczekiwania wobec tak rozumianego programu katechetycznego Kościoła włoskiego? Poszukiwanie odpowiedzi na postawione pytania pozwoli dotknąć kilku ważnych aspektów rozwoju katechezy włoskiej w ciągu ostatnich lat. Podjęta refleksja nie zamierza być oczywiście kompletna i wyczerpująca, lecz stawia sobie za cel zarysowanie pewnej nowej sytuacji w katechezie włoskiej, która wydaje się być również ważną lekcją dla innych krajów, przeżywających podobne trudności wobec ewangelizacyjnych wyzwań dzisiejszego świata.

 

 

W roku 1989 na łamach miesięcznika „Via Verità e Vita” ukazał się artykuł biskupa małej diecezji, Antonio Bello, artykuł o prowokującym tytule: „Włochy krajem misyjnym?” Autor mocno podkreśla konieczność podjęcia w duszpasterstwie konkretnych działań o charakterze misyjnym i ewangelizacyjnym[8]. Podobnie jak ponad pół wieku temu H. Godin i Y. Daniel w książce „LaFrance pays de mission?” stawiali pytanie o konieczność działań misyjnych we Francji[9], tak biskup Bello wskazuje na Italię jako kraj potrzebujący ewangelizacji i odnowy katechezy. Chociaż upłynęło już kilkanaście lat od ukazania się tego artykułu, przywołanie jego tytułu oraz wyrażonych w nim opinii pod adresem katechezy we Włoszech wydaje się być dobrym wprowadzeniem w kontekst odnowy włoskiej katechezy w ciągu ostatnich lat. Komentarzem do nowych wyzwań i postulatów zmian w Kościele może być przywołane przez biskupa Bello hasło: „Należy dokonać przejścia od duszpasterstwa tradycyjnego polegającego na podtrzymywaniu obecnego stanu chrześcijaństwa i zwrócić się ku duszpasterstwu o charakterze misyjnym”[10]. Wspomniany biskup zauważa, że zasadniczym zadaniem jest danie pierwszeństwa głoszeniu słowa Bożego i poszukiwanie właściwych strategii do jego realizacji. W teorii i refleksji duszpasterskiej wszystko jest jasne, problemem pozostaje jednak praktyka życia religijnego w Kościele. Zasadnicze pytanie nie dotyczy tego, czy Włochy są krajem misyjnym, ponieważ każdy kraj, nawet ten najbardziej święty, jest zawsze ziemią misyjną. Prawdziwe wyzwanie stanowi pytanie o sposób, w jaki Kościół włoski może realizować swoje misyjne powołanie wobec wyzwań współczesnego świata[11].

Kościół we Włoszech bardzo mocno podkreśla ewangelizacyjne wyzwania świata, który się rozwija. Zauważa się, że proces przemian dotyczył nie tylko czasów minionych, ale ciągle jeszcze trwa[12][15]. Syntetyczny i bardzo trafny obraz zmieniającej się rzeczywistości religijnej odnajdujemy w referacie wygłoszonym przez J. Gevaerta podczas corocznego spotkania Dyrektorów Wydziałów Katechetycznych w Bergamo w 2001 roku. Chociaż autor wymienia różnorodne czynniki sytuacji misyjnej odnoszącej się do całej Europy Zachodniej, to bez wątpienia można stwierdzić, że dotyczą one również i Włoch. Wśród nich na czoło wysuwają się: dechrystianizacja, pluralizm religijny, religijność oderwana od wspólnoty Kościoła, kryzys dominacji społeczeństwa chrześcijańskiego i zanik katechumenatu socjalizacji religijnej, osłabienie niektórych czynników przekazu wiary, takich jak pierwsze głoszenie Ewangelii, doświadczenie wiary w rodzinie, doświadczenie wspólnoty Kościoła, która żyje wiarą, ją świadczy i celebruje, słaba przynależność młodych ludzi do grup i ruchów religijnych, które mogłyby pomóc we wzrastaniu w wierze[16].. Fenomen tych zmian został przywołany nawet w samym tytule wspominanego już programu duszpasterskiego[13]. Zachodzące przemiany, bardzo liczne i złożone, można dostrzec zarówno w dokumentach katechetycznych, jak i w wypowiedziach poszczególnych autorów[14]. Dla zobrazowania najważniejszych z nich warto przywołać kilka obserwacji i wypowiedzi. W dokumencie programowym Comunicare il Vangelo in un mondo che cambia stwierdza się, że wzrasta liczba osób oddalających się od Boga lub wierzących w Boga, ale bez potrzeby pośrednictwa Kościoła; nie brakuje również osób ochrzczonych, które wybierają inne religie; ponadto poszerzają się zjawiska analfabetyzmu religijnego, rozwija się mentalność rozdzielenia wiary od życia społecznego i kulturalnego, rodzi się kryzys wartości moralnych prowadzący do zjawisk relatywizmu, obojętności, zagubienia i wszelkich form idolatrii

Przywołane zjawiska wywołują bardzo negatywne skutki w religijności społeczeństwa włoskiego. Zwiększa się liczba osób bez sakramentu chrztu wśród dorosłych, dzieci i młodzieży. Wiele osób dorosłych - po przyjęciu chrztu - porzuca praktykę wiary. Coraz większa liczba osób nie uczestniczy w życiu sakramentalnym. Dość popularne jest zjawisko inicjacji „przerwanej” czy „zredukowanej”, ograniczonej do przyjęcia sakramentu chrztu i Eucharystii bez sakramentu bierzmowania. Trzeba także wymienić zjawisko dość silnego zainteresowania innymi religiami, formy pseudomistyki i ucieczki w struktury magii, kontestację nauczania moralnego Kościoła[17].

Zauważa się jednak symptomy pozytywne, które oczekują na odpowiedź ze strony Kościoła. Wśród nich odnajdujemy wciąż obecną potrzebę sacrum w życiu człowieka, coraz większą liczbę osób z zewnątrz Kościoła bądź też nie w pełni do niego włączonych, które odczuwają potrzebę wstąpienia na drogę odnowy wiary[18], prośby o chrzest - tak ze strony samych Włochów, jak i osób z innych krajów, które coraz liczniej przybywają do Italii[19], prośby o sakrament chrztu dla dzieci w wieku od 7 do 14 lat, chęć ożywienia wiary czy też uzupełnienia wtajemniczenia chrześcijańskiego u osób dorosłych[20].

 

 

Ewangelizacyjne wyzwania zmieniającego się świata wyzwoliły potrzebę odnowy duszpasterstwa we włoskim Kościele. Przyjęto konieczność przejścia od dotychczasowego zachowawczego modelu duszpasterstwa i pójścia w kierunku działań, które będą „permanentnym duszpasterstwem misyjnym” [21]. Dokument programowy Comunicare il Vangelo in un mondo che cambia wzywa, aby „prowadzić nieustanną refleksję nad całością procesu inicjacji chrześcijańskiej”[22]. Proponuje się, aby całe duszpasterstwo organizować według modelu inicjacji chrześcijańskiej[23]. Prowadzić duszpasterstwo inicjacji oznacza przede wszystkim uznać niewystarczalność dotychczasowego, tradycyjnego sposobu głoszenia Chrystusa. Należy uczynić wszystko, aby tajemnica Boga mogła dosięgnąć człowieka, aby mógł on zrozumieć swoje życie jako przejście lub odrodzenie się prowadzące do nowego zaangażowania w wierze, zrozumienia godności synostwa Bożego, przyjęcia postawy braterstwa. Konieczne jest podjęcie odnowy zmierzającej w trzech kierunkach: od zbyt silnego akcentowania nauczania do integralnej formacji chrześcijańskiej, od formalnej relacji pomiędzy katechetą i katechizowanym do drogi świadectwa i braterskiego towarzyszenia, od inicjacji ograniczonej tylko do przyjęcia sakramentów do inicjacji globalnej, włączającej we wspólnotę[24].

W takim kontekście mówi się o potrzebie przyjęcia modelu katechumenalnego jako paradygmatu całej akcji ewangelizacyjnej Kościoła[25]. Tym samym w centrum uwagi pojawia się proces inicjacji, która „jest nie tyle sektorem duszpasterstwa, ale dużo bardziej jego modelem inspirującym i jego zasadniczym paradygmatem” [26]. Źródłem inspiracji dla całego procesu inicjacji są treści zawarte w Obrzędach chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych. Inicjacja jest rozumiana jako proces odpowiednio rozłożony w czasie, który ma na celu rozbudzić wiarę w człowieku, pogłębić ją poprzez przyswojenie sobie zasad życia chrześcijańskiego w całej swej integralności, i w końcu doprowadzić - na drodze inicjacji sakramentalnej - do uczestnictwa w misterium śmierci i Zmartwychwstania Chrystusa, a tym samym do pełnej integracji z Kościołem[27]. Stwierdza się, że model inicjacyjny ma na celu doprowadzenie człowieka do dojrzałości w wierze, aby mógł być on świadomym i aktywnym członkiem Kościoła, natomiast wspólnota Kościoła musi być zawsze gotowa do dawania właściwych dróg i propozycji inicjacji chrześcijańskiej oraz prawdziwego katechumenatu. Dokument programowy Comunicare il Vangelo in un mondo che cambia zauważa, że proces odnowy wtajemniczenia chrześcijańskiego jest już w części realizowany, jednak wciąż są potrzebne: pomysłowość, kreatywność i odwaga. Trzeba zaangażować wszystkie możliwe siły w prowadzenie wspólnej refleksji teologiczno-pastoralnej oraz w przygotowywanie konkretnych i trafnych propozycji we wspólnotach Kościoła. Należy stworzyć model inicjacji poprzez połączenie w organiczną całość świadectwa i głoszenia, drogi katechumenalnej, katechezy, życia sakramentalnego, mistagogii i świadectwa miłości. Model taki musi zapewnić jedność całej wspólnocie i musi być jednocześnie otwarty na różne sytuacje ludzi niewierzących, obojętnych w wierze oraz tych, którzy chcą odnowić własną wiarę[28].

Takim założeniom odpowiadają wspomniane wcześniej trzy dokumenty dotyczące wtajemniczenia chrześcijańskiego, które stanowią fundament duszpasterskiego programu inicjacji chrześcijańskiej.

 

 

Wobec tak określonego kierunku działań Kościoła również katecheza przyjmuje cechy katechezy ewangelizacyjnej i inicjacyjnej. Staje się ona bardzo ważnym momentem procesu wtajemniczenia chrześcijańskiego. Katecheza przestaje być tylko prostym przekazem doktryny chrześcijańskiej, ale kierując się ku perspektywie misyjnej i katechumenalnej, podejmuje zadania rozwoju i dojrzewania wiary. W liście Episkopatu włoskiego z 1988 roku, zapraszającym do ponownego przyjęcia i realizacji dokumentu Il rinnovamento della catechesi, stwierdza się, że istnieje konieczność ożywienia organicznej struktury duszpasterstwa ewangelizacyjnego, w której katecheza, poczynając od fundamentalnego głoszenia orędzia słowa Bożego, poprowadzi osoby będące jeszcze u progu wiary lub które potrzebują odnowienia własnego chrztu, do całkowitego przylgnięcia do Jezusa Chrystusa i w konsekwencji do pełnego zaangażowania w życie chrześcijańskie[29].

Odnowę funkcji inicjacyjnej katechezy oparto na założeniach dokumentów katechetycznych Kościoła. Zasadniczym punktem odniesień są adhortacja Catechesi tradendae i Dyrektorium ogólne o katechizacji. Na ich podstawie zauważa się, że katecheza wtajemniczająca jest „czymś więcej niż nauczanie; jest ona pogłębieniem całego życia chrześcijańskiego, »integralnym wtajemniczeniem chrześcijańskim«, które pomaga w autentycznym pójściu za Chrystusem (…). Chodzi więc o wychowanie do poznania i do życia wiarą w taki sposób, by cały człowiek w swoich najgłębszych doświadczeniach, czuł się ożywiany przez słowo Boże (…). Jest to formacja podstawowa, istotna, skoncentrowana na tym, co stanowi ośrodek doświadczenia chrześcijańskiego, na najbardziej fundamentalnych pewnikach wiary i na najbardziej podstawowych wartościach ewangelicznych (…). Katecheza wtajemniczająca, mając charakter organiczny i systematyczny, nie sprowadza się do czegoś czysto okolicznościowego lub okazjonalnego (…). Będąc, w końcu, wtajemniczeniem, włącza we wspólnotę, która żyje wiarą, celebruje ją i o niej świadczy”[30].

Katecheza wtajemniczająca nie stoi w opozycji do wcześniejszego programu katechezy włoskiej, programu opartego na dokumencie Il rinnovamento della catechesi z 1970 roku. Z pewnością program katechezy ostatnich lat wnosi rzeczy nowe w postaci mocnego podkreślenia procesu inicjacji chrześcijańskiej, formacji chrześcijańskiej w kluczu katechumenalnym, uwypuklenia perspektywy ewangelizacyjnej katechezy[31]. Niektóre punkty wymagają zmiany czy dostosowania do nowych czasów, niemniej jednak trzeba pamiętać, że założeniem centralnym poprzedniego dokumentu było pokonanie sakramentalizacji w katechezie i pójście w kierunku formacji chrześcijańskiej permanentnej, prowadzącej do dojrzałości w wierze. Obecny projekt również wpisuje się w ten sam kierunek, podkreślając jedynie mocniej niektóre strategie i formy duszpasterskiego oddziaływania w harmonii z wyzwaniami znaków nowych czasów[32]. Oczywiście formy i szczegółowe zadania katechezy w optyce wtajemniczenia chrześcijańskiego różnicują się w zależności od adresatów i środowisk wtajemniczenia chrześcijańskiego, określonych w trzech dokumentach projektu duszpasterskiego. Zaleca się więc opracowanie programów katechezy systematycznej i zróżnicowanej, która nie ogranicza się do form katechezy spontanicznej, ale uwzględnia aktualną sytuację religijną człowieka. Katecheza taka musi objąć przygotowanie do sakramentów inicjacji, wzrost i dojrzewanie w wierze, szczególnie w wieku młodzieńczym, oraz formację permanentną w dalszym życiu[33].

 

 

W dokumencie Orientamenti per il catecumenato degli adulti katecheza wpisuje się w struktury procesu katechumenatu osób dorosłych, określone w Obrzędach chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych. Adresatami działań są osoby, które nie zostały ochrzczone w dzieciństwie. Są to przypadki, w których rodzice tych osób byli ludźmi niewierzącymi lub żyli w związkach niesakramentalnych, i uważali za słuszne pozostawić własnym dzieciom decyzję przyjęcia chrztu, kiedy osiągną wiek młodzieńczy czy dorosły. Częste są również przypadki proszenia o chrzest przez osoby dorosłe pochodzące z innych państw, które przybywają do Italii w celu poszukiwania lepszych warunków życia[34].

Rola katechezy wiąże się z przygotowaniem do sakramentów inicjacji chrześcijańskiej: chrztu, bierzmowania i Eucharystii. Mamy tutaj do czynienia ze stopniowym procesem formacji chrześcijańskiej, w którym wyróżniamy cztery ważne momenty: pierwsze głoszenie i nawrócenie, katechezę, ryty liturgii i sakramentów, świadectwo wiary w życiu. Momenty te, chociaż są zróżnicowane, pozostają jednocześnie ściśle ze sobą powiązane i uzależnione od siebie[35]. Oznacza to, że katecheza w tym przypadku znajduje się w ścisłej relacji z ewangelizacyjnym głoszeniem słowa Bożego, rzeczywistością liturgii i świadectwem życia chrześcijańskiego. Katecheza wpisuje się w cały proces formacji katechumenalnej kandydata wyrażającego wolę przyjęcia sakramentów wtajemniczenia chrześcijańskiego. Podczas pierwszego etapu, zwanego prekatechumenatem, skoncentrowanego wokół głoszenia słowa Bożego, katecheza łączy się z procesem pierwszej ewangelizacji. Na szczególne podkreślenie zasługuje czas katechumenatu. Stwierdza się, że katechumenat jest czasem katechezy, która musi prowadzić nie tylko do znajomości dogmatów i przykazań, ale musi dać głębokie poznanie całego misterium zbawienia[36]. Kandydat zostaje zaproszony do rozpoczęcia prawdziwej drogi życia wewnętrznego, jest wprowadzany w ryty liturgiczne i w zasady życia według Ewangelii[37]. Katecheza w tym procesie musi być progresywna, systematyczna i organiczna. Nauczanie powinno wyjaśniać orędzie chrześcijańskie w sposób integralny, zintegrowany z celebracjami słowa Bożego i w harmonii z rokiem liturgicznym. Katechumena należy doprowadzić nie tylko do poznania doktryny wiary; musi on wejść na drogę prawdziwego naśladowania Chrystusa. Zgodnie ze słowami św. Bazylego, najpierw trzeba stać się uczniem Chrystusa, potem być dopuszczonym do chrztu[38]. Treści katechezy wtajemniczającej, powstałe z inspiracji Pismem Świętym i Tradycją Kościoła, mogą opierać się na Katechizmie Kościoła Katolickiego i w sposób szczególny na katechizmie dorosłych La verità vi farà liberi. Sugeruje się również, aby każda diecezja opracowała własny organiczny program katechezy[39]. Ponadto katecheza powinna być prowadzona w małej grupie, a jej celem musi być życie według Ewangelii. Zasłyszane słowo powinno przekształcić się w działanie. Dokument przywołuje słowa św. Cypriana, który naucza, że katechumen przychodzi na katechezę uczyć się i uczy się dla życia[40]. Katecheza zyskuje również silny charakter liturgiczny, ponieważ proces katechumenatu przewiduje na tym etapie różne ryty liturgiczne i celebracje (celebracje słowa Bożego, błogosławieństwa, egzorcyzmy)[41].

Po pierwszym etapie katechumen wraz ze wspólnotą Kościoła przygotowuje się do świąt paschalnych i samego chrztu. Tutaj szczególne znacznie zyskuje katecheza liturgiczna, prowadzona podczas spotkań przeznaczonych na modlitwę i wyjaśnianie sakramentów inicjacji. Zaleca się, aby katecheza ta nawiązywała do nauki ojców Kościoła i wyjaśniała biblijne figury rzeczywistości sakramentalnych. Należy tutaj wspomnieć również katechetyczny charakter skrutyniów, które - będąc istotnym punktem formacji duchowej - dążą do oczyszczenia myśli i serca z grzechu i umocnienia w walce ze słabościami[42].

Po przyjęciu sakramentu chrztu, bierzmowania i Eucharystii należy podkreślić rolę katechezy mistagogicznej, mającej na celu pogłębienie treści celebrowanych sakramentów, ukazanie znaczenia wiary i Kościoła, umocnienie praktyki życia chrześcijańskiego i życia we wspólnocie z braćmi. Należy również umiejętnie wprowadzić w rozumienie pozostałych sakramentów, ze szczególnym uwzględnieniem sakramentu pokuty[43].

 

 

Dokument podejmuje problematykę chrztu dzieci w wieku od 7 do 14 lat. Zwrócenie uwagi na tę grupę adresatów jest podyktowane faktem, że we Włoszech wzrasta liczba próśb o chrzest dla dzieci w tym wieku, podczas gdy zmniejsza się liczba dzieci ochrzczonych w pierwszych dwóch latach życia[44]. Formacja katechumenalna wpisuje się tutaj w struktury i zasady przygotowań do sakramentu chrztu, określone w V rozdziale Obrzędów chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych[45]. Młody człowiek, chcący stać się chrześcijaninem, musi podjąć systematyczną formację w grupie, rozplanowaną w czasie, w której ważnymi elementami są: katecheza, asystencja rodziców i celebracje liturgiczne. Wtajemniczenie wymaga osobistego nawrócenia oraz odpowiadającej wiekowi pomocy wychowawczej. Ponadto formacja musi być odpowiednia do rozwoju duchowego kandydatów, czyli do ich poziomu wiary i stopnia nauczania katechetycznego. Podobnie jak w przypadku dorosłych i jeśli zachodzi taka potrzeba, proces wtajemniczenia może trwać nawet kilka lat[46]. Formacja winna również być prowadzona w dialogu i harmonii z przygotowaniem do I Komunii Świętej dzieci już ochrzczonych[47]. Szczegółowy opis przebiegu wtajemniczenia chrześcijańskiego odnajdujemy w przewodniku formacji katechumenalnej dzieci[48].

Katecheza spełnia bardzo ważne zadanie i wpisuje się w inicjacyjny proces, złożony z następujących momentów: głoszenie, słuchanie, przyjęcie słowa Bożego; praktyka życia chrześcijańskiego; celebracja liturgiczna i włączenie we wspólnotę Kościoła[49]. Przyjmując wskazania Obrzędów chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych stwierdza się, że najbardziej odpowiednia katecheza powinna być integralna i zorganizowana według stopni, musi być zsynchronizowana z rokiem liturgicznym i zbudowana na celebracjach słowa Bożego[50]. Na szczególną uwagę w tym przypadku zasługuje moment głoszenia słowa Bożego i jego przyjęcia. Głoszenie słowa Bożego polega nie tyle na przekazywaniu pojęć i zasad życia wiarą, ale ma na celu realizację kilku ściśle określonych zadań: a) doprowadzenie młodego kandydata do spotkania z żywym Chrystusem – oznacza to, że głoszenie musi być tak prowadzone, aby mógł on doświadczyć, że to sam Chrystus mówi do niego i zaprasza go do nawrócenia; w ten sposób będzie mógł narodzić się dialog pomiędzy kandydatem do chrztu a Chrystusem; b) doprowadzenie kandydata do spotkania ze wspólnotą Kościoła, która towarzyszy mu w wierze; c) doprowadzenie do odkrycia, że człowiek sam jest częścią historii zbawienia i że on sam może przeżywać w swoim życiu historię Chrystusa. Mocno akcentuje się katechetyczną funkcję rodziców[51].

Pomocą w realizacji inicjacji chrześcijańskiej dzieci i młodzieży jest odnowiona edycja czterech katechizmów dla dzieci z 1991 roku zatytułowanych Catechismi per la vita cristiana. Katechizmy otrzymały teraz zmienione tytuły, które bardziej podkreślają ukierunkowanie na inicjację chrześcijańską: Catechismo per l’iniziazione cristiana dei fanciulli e dei ragazzi[52]. Intencją autorów było szukanie sposobów pokonania coraz bardziej rozległej dechrystianizacji. Zostały one zredagowane w taki sposób, aby były pomocą zarówno dla dzieci już ochrzczonych, ale pragnących uzupełnić inicjację chrześcijańską sakramentami Eucharystii i bierzmowania, jak i dla tych dzieci, które proszą o chrzest[53].

 

 

Trzecią grupę adresatów włoskiego programu inicjacji chrześcijańskiej stanowią dorośli, którzy będąc ochrzczonymi jako dzieci, nie przeszli odpowiedniej formacji chrześcijańskiej, a teraz są praktycznie ludźmi mało wierzącymi i żyją na marginesie wiary. Wyróżnić tutaj trzeba dwie grupy ludzi: pierwszą tworzą osoby, które przyjęły wszystkie trzy sakramenty inicjacji chrześcijańskiej, ale pragną odnowić i ożywić własną wiarę poprzez drogę odnowionej formacji katechumenalnej, druga grupa obejmuje te osoby, które nie ukończyły pełnej drogi inicjacji chrześcijańskiej, to znaczy po chrzcie świętym nie przystąpiły do sakramentu Eucharystii czy też bierzmowania. W tych dwóch grupach adresatów można zaobserwować różnorodne sytuacje, wyróżnić odmienne postawy osób (ludzie poszukujący sensu życia, rodzice proszący o sakramenty dla swoich dzieci, narzeczeni pragnący dojrzale przyjąć sakrament małżeństwa, osoby powracające do Kościoła poprzez sakrament pojednania)[54].

Podobnie jak w poprzednich dokumentach, tak i tutaj wskazania formacyjne bazują na Obrzędach chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych. Źródłem inspiracji jest IV rozdział tego dokumentu, zawierający cenne wskazania dla osób dorosłych, które chcą ożywić swoją wiarę lub uzupełnić proces inicjacji chrześcijańskiej. Droga odnowy wiary dokonuje się we wspólnocie i przebiega w kontekście roku liturgicznego. Zostają wyróżnione następujące etapy: przyjęcie i decyzja, nawrócenie i naśladowanie, modlitwa i pojednanie, obecność we wspólnocie i świadectwo. Opracowanie szczegółowych programów formacji powierza się diecezjom, aby lepiej uwzględnić warunki życia, kultury i dojrzałości duchowej. Dokument włoski formułuje jednak pewne linie i kierunki działań, pomocne w opracowaniu właściwych strategii. Kierunki te zostały określone w odniesieniu do wspomnianych wcześniej dwóch różnych grup adresatów[55].

Mówiąc o katechezie, przywołuje się słowa Jana Pawła II z adhortacji Christifideles laici. We współczesnym świecie obserwuje się potrzebę katechezy pochrzcielnej, opartej na wybranych wskazaniach Obrzędów chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych[56], katechezę przybierającą formę katechumenatu. Katecheza ta przyjmuje różne formy i funkcje w zależności od poszczególnych etapów formacji. Szczególnym okresem jest drugi etap, poświęcony śledzeniu drogi dojrzewania w wierze. Katecheza ma tutaj na celu głoszenie słowa Bożego, prowadzenie do organicznego poznania orędzia chrześcijańskiego w relacji do oczekiwań i pytań współczesnego świata oraz doprowadzenie do żywego spotkania z Chrystusem i Kościołem[57].

 

 

Analizując dokumenty dotyczące inicjacji chrześcijańskiej, można wymienić kilka charakterystycznych aspektów katechezy, które - ze względu na rolę w procesie formacji wiary - zasługują na szczególne podkreślenie.

 

Katecheza zostaje wpisana w szeroki kontekst ewangelizacyjnego działania duszpasterskiego. Stwierdza się potrzebę ewangelizacji, który pobudza „uzdrawiający niepokój” wobec wyzwań współczesnej kultury. Ten priorytet jest nieustannie potwierdzany poprzez stawianie na pierwszym miejscu głoszenia i wyjaśniania słowa Bożego, które prowadzi do postawy nawrócenia. Ewangelizacyjna funkcja katechezy jest szczególnie widoczna na pierwszym etapie odnowionego procesu wtajemniczenia chrześcijańskiego, kiedy człowiek - pod wpływem głoszenia słowa Bożego - podejmuje decyzję wstąpienia do wspólnoty w celu pogłębienia swej wiary. Pierwsze głoszenie zawiera istotę orędzia wiary, stanowi niezbędny fundament, na którym jest budowane w pełni uzasadnione i wolne wejście na drogę nawrócenia i celebracji chrześcijańskiej. W ten sposób zostaje zrealizowane założenie, zgodnie z którym nie wystarczy jedynie sprawować sakramentów; Kościół jest bowiem wezwany do ewangelizacji prowadzącej do spotkania z Chrystusem. Zachęca się usilnie, aby tworzyć we wspólnotach konkretne programy umożliwiające poszukiwanie w wierze w celu ponownego odkrycia jej znaczenia i roli dla życia człowieka. Programy te powinny posiadać charakter katechumenalny[58].

 

Kościół we Włoszech od wielu lat dąży do odnowienia struktur i wychowawczej roli katechumenatu[59]. Prawdziwa ewangelizacja może dokonać się tylko na drodze pokonania trudności hamujących realizację duszpasterstwa katechumenalnego. Wzywa się do odnowienia drogi katechumenatu, zarówno wśród ludzi młodych, jak i dorosłych[60]. Kościół bez katechumenatu jest jak matka bez swego macierzyńskiego łona. Jasne i odważne zaangażowanie katechumenalne stanowi szczególną szansę dla Kościoła. Jest niezwykle ważne, aby zauważyć wszystkie charakterystyczne cechy katechumenatu, które tylko wtedy, gdy są realizowane wspólnie, pozwolą stworzyć jego prawdziwy obraz[61].

Wszystkie, omówione wyżej, dokumenty organizują proces wtajemniczenia chrześcijańskiego w oparciu o struktury katechumenatu, określone przez Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych. Podkreśla się, że dzieciom powyżej 7 lat udziela się sakramentów dopiero po przejściu właściwego przygotowania katechumenalnego[62]. W ten sposób katecheza bardzo ściśle zostaje połączona z procesem katechumenalnym. Doniosłość katechumenatu opiera się nie tyle na liczbie osób, które włącza on w swoje struktury, ale przede wszystkim wypływa z jego funkcji i znaczenia dla duszpasterstwa. Katechumenat jest jednym z najmocniejszych czynników, od którego zależy przyszłość Kościoła[63].

 

Proces inicjacji chrześcijańskiej ma charter globalny, w którym występują wszystkie elementy niezbędne do wzrastania w wierze. Należą do nich: głoszenie i przyjęcie słowa Bożego, włączenie w strukturę zadań i ćwiczeń związanych z formacją właściwą katechumenatowi, celebracja liturgiczna i włączenie do wspólnoty Kościoła. Wśród szczegółowych elementów należy wyróżnić: głębokie przyjęcie Boga i Jego zbawczego planu objawionego w Chrystusie, poznanie podstawowych tajemnic i prawd wiary, nabycie podstawowych postaw wypływających z wiary, wychowanie do modlitwy, wprowadzenie w życie wspólnoty Kościoła, uczestnictwo w życiu sakramentalnym i liturgicznym, formacja do życia apostolskiego i misyjnego, świadectwo miłości i służby drugiemu człowiekowi. Chociaż formy i struktury wtajemniczenia są zróżnicowane w zależności od sytuacji religijnej adresatów, niemniej jednak zawsze mamy do czynienia z charakterem globalnym formacji katechumenalnej. Stwierdza się, że inicjacja nie jest tylko prostym przyjęciem sakramentów, które działają w sposób magiczny i automatyczny, nie jest również tylko akcją Kościoła czy osobistą decyzją człowieka. Globalny charakter inicjacji wymaga integracji wszystkich trzech wymienionych wyżej elementów[64].

Katecheza stanowi integralną część całego programu inicjacji chrześcijańskiej. Wymienia się ją jako jeden z czterech podstawowych aspektów i momentów wtajemniczenia chrześcijańskiego. W sposób szczególny należy podkreślić czas katechumenalnego przygotowania do sakramentów, w którym w centrum znajduje się katecheza prowadząca do przemiany życia w świetle wiary. Katecheza wywiera również wpływ na pozostałe momenty odnoszące się do pierwszego głoszenia Ewangelii, osobistej decyzji człowieka, rzeczywistości liturgiczno-sakramentalnej i zaangażowania w dawaniu świadectwa wiary i służby[65].

 

Akcent w działaniach pastoralnych należy przesunąć w kierunku ludzi dorosłych. Żeby do nich dotrzeć, należy właśnie rozpoczynać od dorosłych. Wciąż zauważa się dużą dysproporcję w Kościele: 90% z ponad 300 tysięcy katechetów jest zaangażowanych w katechezę dzieci, i tylko pozostałe 10% katechetów prowadzi katechezę młodzieży i dorosłych. Jeśli dzieło ewangelizacji stanowi zasadniczy cel Kościoła we Włoszech, jest niezwykle ważne, aby w parafiach istniały grupy dorosłych chrześcijan, którzy zaangażują się w świadectwo wiary we własnych środowiskach życia i którzy podejmą misję ewangelizacyjną wobec innych[66].

 

Wtajemniczenie chrześcijańskie ma na celu przekształcenie człowieka w prawdziwego chrześcijanina. Proces formacji dojrzałego chrześcijanina jest motywem wiodącym wszystkich trzech dokumentów Kościoła włoskiego. Można to z łatwością odczytać w opisach poszczególnych etapów formacji, obecnych w dokumentach[67]. Aby zrealizować taki cel, należy oprzeć się przede wszystkim na Chrystusie. Dokonuje się to podczas pierwszego głoszenia Ewangelii na pierwszym etapie formacji, zwanym ewangelizacją lub prekatechumenatem. Głoszenie słowa Bożego dokonuje się podczas liturgii słowa, w której proklamowane Słowo powołuje i zaprasza. Człowiek jest wezwany do podjęcia konkretnej decyzji i oczyszczenia jej motywacji. Głoszenie słowa Bożego ma charakter ewangelizacyjny, prowadzi do pierwszego nawrócenia, niezbędnego by rozpocząć drogę wtajemniczenia. Treścią nauczania jest wprowadzenie w historię Zbawienia, której szczyt stanowi Chrystus. W ten sposób człowiek rozpoczyna katechumenalny proces restrukturyzacji własnej osobowości, prowadzący do uczenia się bycia chrześcijaninem. Katecheza odgrywa w tym czasie szczególną rolę. Wyjaśnia ona historię Zbawienia w celu odkrycia Boga, który działa w historii człowieka. Równocześnie rozpoczyna się droga celebracji chrześcijańskich, ucząca - poprzez katechezy - odpowiednich postaw i zachowań. Katechezy wyjaśniają, że celebracje te nie mają nic wspólnego z rytami pogańskimi i magicznymi, ale są znakiem wiary człowieka w Chrystusa. Dąży się również do wprowadzenia w codzienne życie wybranych postaw wiary, które tworzą chrześcijański styl życia. Na końcu tego etapu człowiek podejmuje decyzję życia z Chrystusem i dla Chrystusa. Jest to czas wyboru i przedstawienia imienia kandydata do chrztu; ma on miejsce zazwyczaj na początku Wielkiego Postu, kiedy człowiek „wypatruje” Wielkanocy, czyli przejścia Chrystusa ze śmierci do nowego życia. Dla tych, którzy są już ochrzczeni, jest to moment, w którym podejmuje się decyzję nowego życia w pojednaniu z Bogiem i Kościołem. Jest rzeczą logiczną, że człowiek przeżywa czas Wielkiego Postu jako oczekiwanie duchowe sakramentalnego spotkania z Chrystusem. Jest to czas modlitwy i celebracji pokutnych, wyzwalających z grzechu. Posługa słowa przyjmuje formę katechez pokutnych. Człowiek jest wezwany do porzucenia tego wszystkiego, co św. Paweł nazywa „śmieciami”, byleby tylko pozyskać Chrystusa (zob. Flp 3,8). W ten sposób tworzy się jedność człowieka z Chrystusem i wspólnotą Kościoła. Głębokie przeżycie Wigilii Paschalnej umiejscawia człowieka w nowej sytuacji, zupełnie odmiennej od wcześniejszej. Człowiek staje się chrześcijaninem i prawdziwym uczniem Chrystusa. Pozostaje w końcu wejście do konkretnej wspólnoty Kościoła, która towarzyszyła przez całą drogę wtajemniczenia. Kościół nazywa ten czas mistagogią, czyli definitywnym wprowadzeniem w przymierze z Bogiem pozwalającym odnaleźć swoje miejsce w Kościele i świadczyć wiarę na co dzień.

 

We wszystkich trzech dokumentach człowiek znajduje się w centrum inicjacji chrześcijańskiej. Czas przemiany i stawania się chrześcijaninem nie może dokonywać się w pośpiechu, nie można pomijać żadnego z etapów; oraz niczego nie można uznać za oczywiste czy mniej ważne. Droga nawrócenia wymaga zawsze pluralizmu działania, dostosowanego do poszczególnych osób. Jest to czas często wydłużony, czas, w którym respektuje się rytm pojedynczych osób w przyswajaniu wartości, w kształtowaniu postaw i w dokonywaniu wyborów. Stwierdza się, że nie istnieje program do zrealizowania, ale istnieje droga do przejścia z konkretnymi osobami. W katechetycznym nauczaniu wymaga się szczerego i braterskiego przyjęcia każdego człowieka, zwrócenia uwagi na jego osobistą historię życia, oczekuje się wsłuchiwania się w jego problemy i zapytania, nakazuje się stworzenie odważnej i przekonującej propozycji życia według Ewangelii, wreszcie zachęca się do cierpliwego oczekiwania na odpowiedź ze strony człowieka[68]W sposób szczególny troskę o człowieka widać w dokumencie Orientamenti per il risveglio della fede e il completamento dell’iniziazione cristiana in età adulta. Cały pierwszy rozdział jest poświęcony konieczności wsłuchiwania się w człowieka. Stwierdza się, że ewangelizacja winna służyć człowiekowi, musi być prowadzona „wewnątrz historii każdego człowieka”[69]. Szczególną wymowę zyskuje przekonanie, że „potrzebom religijnym człowieka dorosłego towarzyszy wolne poszukiwanie, które nie może być ograniczane przez pośpiech włączenia do celebracji sakramentu. Osoba dorosła, która podejmuje drogę poszukiwania religijnego i zbliżania się do Kościoła, bardzo często nie decyduje się szybko na praktykę wymagań wiary. Ważne jest zatem, by szanować historię jej życia, faworyzując wolną konfrontację. Dobrych owoców w towarzyszeniu na drodze do wiary nie mierzy się liczbą osób, które natychmiast identyfikują się Kościołem[70]..

 

Katecheza w programie inicjacji chrześcijańskiej zostaje bardzo ściśle złączona ze wspólnotą Kościoła. Ten szczególny związek jest podkreślony we wszystkich trzech dokumentach. Fundament formacji stanowi macierzyńska funkcja Kościoła, która realizuje się podczas każdej formy drogi katechumenalnej. To Kościół rodzi Kościół. Kościół wychodzi na spotkanie z człowiekiem. Temu człowiekowi głosi Chrystusa i jemu towarzyszy w drodze katechumenalnej, wychowuje go w wierze i w nawróceniu, podtrzymuje poprzez modlitwę, pokutę i miłość, jego też włącza w tajemnicę Chrystusa poprzez celebrację sakramentów, i wreszcie czyni go uczestnikiem swojego życia i swojej misji[71].

Mówiąc o wspólnocie Kościoła, podkreśla się znaczenie parafii i grupy. Należy stwierdzić, że w kościele lokalnym podstawowym i zarazem uprzywilejowanym miejscem ewangelizacji jest parafia[72]. Jej zadaniem jest docieranie ze słowem Ewangelii do wszystkich, którzy mieszkają na jej terenie, dawanie wiarygodnego i przekonywającego świadectwa życia chrześcijańskiego, przyjmowanie z miłością i otwartością tych, którzy chcą stać się chrześcijanami, proponowanie właściwej drogi wzrostu duchowego, udzielanie sakramentów, asystowanie i udzielanie wsparcia nowo ochrzczonym, sprzyjanie progresywnemu włączaniu się we wspólnotę Kościoła[73]. W środowisku parafii szczególną rolę odgrywa mała wspólnota, która musi posiadać specyficzną fizjonomię, odpowiednio ucharakteryzowaną w wymiarze eklezjalnym i katechumenalnym, w której człowiek czuje się dobrze i ma okazję, by doświadczyć prawdziwego Kościoła. Taka wspólnota musi umieć przyjąć drogę poszukiwania w wierze prowadzącą do nawrócenia, preferować katechezę ewangelizacyjną i kerygmatyczną w miejsce czysto doktrynalnej, umieć rezygnować - jeśli wymaga tego proces dojrzewania w wierze - z odgórnie ustalonych terminów zakończenia poszczególnych etapów formacji. W ten sposób człowiek ma okazję doświadczać słuchania słowa Bożego, modlitwy osobistej i wspólnotowej, uczestniczyć w życiu wspólnoty[74]. Szczególną katechetyczną rolę odgrywa środowisko rodzinne. Jest ono wezwane do tego, aby być swoistym laboratorium wiary, miejscem, w którym można doświadczać Kościoła[75].

 

Program inicjacji chrześcijańskiej jest mocno związany z liturgią, ponieważ to właśnie w sakramentach działa Duch Święty, który z całą mocą rodzi Kościół. Liturgia daje jedność całemu procesowi inicjacji chrześcijańskiej[76]. W sposób szczególny wymiar liturgiczny katechezy łączy się z rokiem liturgicznym; w centrum zostaje umieszczona celebracja „Dies Domini” i celebracja Paschy wielkanocnej wraz z przygotowaniem wielkopostnym i jej przedłużeniem aż po Zesłanie Ducha Świętego[77]. Taka optyka umiejscawia wszystkie etapy i działania w odpowiednim czasie liturgicznym, poprzez który droga dojrzewania w wierze mocno zakorzenia się w celebracjach wydarzeń zbawczych i tym samym jednoczy wszystkich z Kościołem powszechnym. W jednym z dokumentów czytamy: „Najbardziej wskazanym sposobem w prowadzeniu procesu dojrzewania w wierze jest włączenie się w rytm roku liturgicznego Kościoła i śledzenie jego etapów i wydarzeń. Rzeczywiście rok liturgiczny określa drogę progresywnego włączania się w tajemnicę Chrystusa; dostarcza organicznej perspektywy dla programu katechezy; kieruje ku dojrzewaniu postaw i zachowań odpowiednich dla życia chrześcijańskiego. Przyjęcie dynamiki roku liturgicznego oznacza żyć w komunii z całym Kościołem (…). Ponadto oznacza posługiwanie się pedagogią Kościoła, która zmierza do prowadzenia wiernych do pełnej dojrzałości w Chrystusie za pośrednictwem celebracji misterium życia Chrystusa, których punktem kulminacyjnym jest Pascha. Jako środowisko Kościoła typowe dla drogi wiary, rok liturgiczny nie może być odsunięty na drugi plan przez żaden inny wymóg lub propozycję pastoralną”[78].

 

 

Z pewnością odnowiony projekt wtajemniczenia chrześcijańskiego jest znakiem szczególnej troski o prowadzenie do dojrzałej wiary w Chrystusa. Wyżej omówione dokumenty dotyczące inicjacji chrześcijańskiej stanowią cenne źródło dla konkretnych działań duszpasterskich i katechetycznych we wspólnotach kościołów lokalnych. Widoczne są znaki odnowy: odnowa ewangelizacyjna, konieczność pierwszego głoszenia Ewangelii, wyraźny zwrot ku osobom dorosłym, podkreślenie roli rodziny, przejście od mechanicznego udzielania sakramentów do solidnych przygotowań przez praktykę drogi katechumenalnej. Pozostają jednak pewne punkty i obszary, które wymagają szczególnej troski i dalszych poszukiwań w celu coraz bardziej skutecznych form realizacji przyjętych założeń i kierunków odnowy.

Wciąż zauważa się duży rozdźwięk pomiędzy dobrymi i właściwymi założeniami dokumentów a ich realizacją w praktyce. Projekty i programy pozostają w większości na poziomie teorii. Choć nastąpił ważny zwrot w refleksji, w praktyce katecheza zachowuje jeszcze swoje dawne formy. Jedni mówią o funkcjonującej logice i strukturze modelu trydenckiego w zakresie inkulturacji wiary[79], inni o drodze poprawiania i uzupełniania braków w tradycyjnej praktyce potrydenckiej[80]. Wskazuje się na konieczność pogłębienia i przemyślenia relacji zachodzących pomiędzy Kościołem, odbiorcami inicjacji chrześcijańskiej a rolą sakramentów. W praktyce istnieją sytuacje, kiedy mówi się tylko o spełnieniu warunków niezbędnych do przyjęcia sakramentów. Pytanie jednak nie powinno dotyczyć tego, czego należy wymagać od osoby, aby udzielić jej sakramentu, ale winno być pytaniem o to, w jaki sposób stworzyć warunki, aby Kościół był w stanie przyjąć i towarzyszyć prośbie człowieka o sakrament[81]. W tym kontekście pojawia się wezwanie do odejścia czy porzucenia praktyki „sakramentalizacji”[82].

Prawdziwy proces inicjacji wymaga wspólnot dojrzałych w wierze, a te dopiero muszą się narodzić, wymaga kreatywności pastoralnej i liturgicznej, których - niestety - też brakuje. Zauważa się głosy wzywające do uważnej obserwacji dotychczasowej praktyki realizującej program wtajemniczenia chrześcijańskiego. Ponadto widzi się potrzebę większego zainteresowania i zaangażowania się w proces inicjacji ze strony osób odpowiedzialnych za duszpasterstwo w diecezjach i parafiach (biskupi, wydziały duszpasterskie i katechetyczne kurii biskupich, proboszczowie, rady duszpasterskie). Konieczna jest również formacja grup katechetów, zdolnych do odpowiedzialnego towarzyszenia innym w wierze[83]. Stwierdza się także, że dzisiejsze parafie nie stanowią wspólnot misyjnych, co tłumaczy powolność przemian i niepewność działań[84]. W zakresie działań ewangelizacyjnych zauważa się brak opracowania konkretnych strategii uwzględniających fakt, że osoby ochrzczone dorosłe posiadają już pewną religijność stanowiącą mieszankę elementów wiary, które należy oczyścić i na nowo zrekonstruować. Głoszenie Ewangelii w tym przypadku nie może ograniczać się do powtarzania treści kerygmatu. Należy również przemyśleć całą formację katechetyczną i przesunąć akcent z płaszczyzny poznawczej na płaszczyznę relacji i komunikacji, dokonać przejścia z mechanicznego przekazu prawd wiary na drogę formacji odznaczającej się elastycznością i indywidualnym podejściem do każdej osoby[85].

 

 

 

---

[1] Refleksja katechetyczna jest bardzo bogata; podejmuje się ją w wielu krajach Europy. Pomijając obszerne omówienia pojedynczych autorów oraz środowisko katechezy we Włoszech, które będzie dokładniej scharakteryzowane w dalszej części tego artykułu, można wymienić kilka przykładowych dokumentów z różnych krajów Europy: Hiszpania (LXX Asamblea Plenaria de la Conferencia Episcopal Espanola, La iniciación cristiana. Reflexiones y orientaciones. Madrid, 27 de Noviembre de 1998, Madrid 1999), Francja (Commission Épiscopale de la Catéchèse et du Catéchuménat, Aller au coeur de la foi. Questions d’avenir pour la catéchèse, Paris 2002; Conférence des Évêques de France, Des temps nouveaux pour l’Évangile. Assemblée plénière des évêques de France, Lourdes 4-10 novembre 2000), Paris 2001; Les Éveques de France, Texte national d’orientation de la catéchèse en France, 2005), Niemcy (Die Deutschen Bischöfe, Katechese in veränderter Zeit, 22 Juni 2004, Bonn 2004). Temat inicjacji chrześcijańskiej jest podejmowany również na międzynarodowych sympozjach katechetycznych. Przykładem może być europejskie spotkanie biskupów i osób odpowiedzialnych za katechezę w Rzymie w dniach 8-11 maja 2006 roku. Zob. R. Murawski, Inicjacja chrześcijańska – Europejskie sympozjum w Rzymie, „Katecheta” 50 (2006) 9, s. 60-64.

[2] Zob. Conferenza Episcopale Italiana, L’iniziazione cristiana. 1. Orientamenti per il catecumenato degli adulti, 30 III 1997, (dalej cyt. OCA) w L'iniziazione cristiana. Documenti e orientamenti della Conferenza Epsicopale Italiana, Ufficio Catechistico Nazionale (red.), Leumann (Torino) 2004, s. 19-57.

[3] Zob. Conferenza Episcopale Italiana, L’iniziazione cristiana. 2. Orientamenti per l’iniziazione dei fanciulli e dei ragazzi dai 7 ai 14 anni, 23 V 1999; dalej cyt. OIFR, w L'iniziazione cristiana. Documenti e orientamenti della Conferenza Epsicopale Italiana, Ufficio Catechistico Nazionale (red.), dz. cyt., s. 59-82.

[4] Zob. Conferenza Episcopale Italiana, L’iniziazione cristiana. 3. Orientamenti per il risveglio della fede e il completamento dell’iniziazione cristiana in età adulta, 8 VI 2003; dalej cyt. ORCIA, w L'iniziazione cristiana. Documenti e orientamenti della Conferenza Epsicopale Italiana, Ufficio Catechistico Nazionale (red.), dz. cyt., s. 83-118.

[5] Zob. Conferenza Episcopale Italiana, Comunicare il Vangelo in un mondo che cambia. Orientamenti pastorali dell’Epicopato italiano per il primo decennio del 2000, 21 VI 2001; dalej cyt. CVMC, Roma 2001.

[6] Zob. tamże, s. 57-58.

[7] Zob. Conferenza Episcopale Italiana, Il volto missionario delle parrocchie in un mondo che cambia, Roma 2004, rozdz. VII. Dokument ten stanowi owoc długiej refleksji, przeprowadzonej podczas trzech konferencji biskupów włoskich: w maju 2003 roku na temat inicjacji chrześcijańskiej, w listopadzie 2003 roku i w maju 2004 roku na temat ewangelizacyjnej roli parafii.

[8] Zob. A. Bello, L’Italia terra di missione?, „Via Verità e Vita” 124 (1989), s. 5-10.

[9]Zob. H. Godin, Y. Daniel, La France, pays de mission?, Lyon 1943.

[10] A. Bello, L’Italia terra di missione?, art. cyt., s. 5.

[11] Zob. tamże, s. 10.

[12] Zob. G. Ruta, Prendere o lasciare? Appunti per la ricezione critica e creativa degli Orientamenti pastorali CEI, „Itinerarium” 11 (2003) 25, s. 76; A. Staglianò, Vangelo e comunicazione. Radicare la fede nel nuovo millennio, Bologna 2001, s. 35-40.

[13] Zob. CVMC.

[14] Wśród nich można wymienić następujące: Conferenza Episcopale Italiana, Il volto missionario delle parrocchie in un mondo che cambia, dz. cyt., s. 2-3; CVMC, s. 36-43; ORCIA, s. 3; Conferenza Episcopale Italiana, Con il dono della carità dentro la storia. La Chiesa in Italia dopo il Convegno di Palermo, „Notiziario CEI” 1996; A. Castagnaro, La prassi pastorale dell’iniziazione cristiana nell’attuale contesto socioculturale. Situazioni, problemi, opportunità. Intervento socio-culturale, „Notiziario-Ufficio Catechistico Nazionale” 31 (2003) 4, s. 24-48; G. Colzani, La trasmissione della fede nelle sfide dei mutamenti culturali, „La Rivista del Clero Italiano” 82 (2001) 6, s. 408-418; J. Gevaert, Annuncio e catechesi in una Chiesa missionaria, „Quaderni della Segretaria Generale CEI” 5 (2001) 22, s. 16-40; La Civiltà Cattolica, Quale Evangelizzazione oggi? (Dossier), „La Civiltà Cattolica” 152 (2001) n. 3622, s. 319-332.

[15] Zob. CVMC, s. 40-43.

[16] Zob. J. Gevaert, Annunzio e catechesi in una Chiesa missionaria, art. cyt., s. 16-40. Interesujący sposób spojrzenia na wyzwania dla przekazu wiary prezentuje Dossier miesięcznika „La Civiltà Cattolica”. Na pytanie o przyczyny niedostrzegania w Ewangelii radosnego orędzia dla życia odpowiada się, że taka sytuacja jest uwarunkowana trzema rodzajami trudności: uznaniem potrzeby Tajemnicy przez współczesny świat, który jest zdominowany przez nastawienie racjonalne i naukowe; przekonaniem, że Ewangelia nie ma nic nowego do zaofiarowania dzisiejszemu człowiekowi, gdyż jej orędzie jest wciąż takie same od wieków; wreszcie trudnościami pochodzącymi z przemian kultury (brak zainteresowania religią, która - niestety - wraz z polityką zajmuje dalekie miejsce w skali wartości dzisiejszego człowieka, liczne deklaracje ateizmu i braku związku z Kościołem, kult błędnie rozumianej wolności, znaki synkretyzmu religijnego, niezdolność współczesnego człowieka do zajrzenia w głąb samego siebie). W takim kontekście stwierdza się stanowczo, że Ewangelia pojawi się jako radosne orędzie tylko wtedy, kiedy uzna się, że w jej centrum znajduje się osoba Chrystusa, a nie doktryna. Zob. La Civiltà Cattolica, Quale Evangelizzazione oggi? (Dossier), art. cyt., s. 319-332.

[17] Zob. A. Bello, L’Italia terra di missione?, art. cyt., s. 5-6; G. Betori, Giovani, comunità cristiana e trasmissione della fede: Ascolto, esperienza e comunicazione del Vangelo, „La Rivista del Clero Italiano” 83 (2002) 2, s. 85-105; F. Lambiasi, Introduzione al Seminario „La prassi ordinaria di iniziazione cristiana: nodi problematici e richerche nuove, Roma” 10-12 aprile 2002, „Quaderni della Segretaria Generale della CEI” 6 (2002) n.13, s. 5; P. Sartor, Iniziazione mancata, incompleta o fallita. La Cresima dei ragazzi come ‘congedo’ nella situazione attuale, „Catechesi” 74 (2004-2005) 4, s. 17-24.

[18] Zob. OCA, Wstęp.

[19] Zob. tamże, s. 2.

[20] Zob. ORCIA, Wstęp; CVMC, 57. Spojrzenie pozytywne i optymistyczne na zjawisko chęci poszukiwań w wierze przez ludzi dorosłych odnajdujemy również w ciekawej refleksji: A. Fossion, Quale annuncio del Vangelo per il nostro tempo?, „Esperienza e Teologia” 10 (2004) 18, s. 9-27.

[21] Zob. Conferenza Episcopale Italiana, Con il dono della carità dentro la storia. La Chiesa in Italia dopo il Convegno di Palermo, dz. cyt. s. 173; A. Fontana, Presentazione del documento del Consiglio permanente della CEI sugli adulti che riaccostano alla fede, „Catechesi” 72 (2003) 4, s. 10-16; F. Lambiasi, Prendiamo il largo. Intervento di apertura del XXXV Convegno nazionale dei Direttori degli UCD, „Notiziario dell’Ufficio Catechistico Nazionale” 30 (2001) 5; „Quaderni della Segretaria Generale CEI” 5 (2001 )22, s. 9-15.

[22] CVMC 57.

[23] Zob. CVMC 58.

[24] Zob. H. Derroitte, Iniziazione e rinnovamento catechistico: i criteri per un ripensamento della catechesi parrocchiale, „Notiziario Ufficio Catechistico Nazionale” 34 (2005) 3, s. 17-41.

[25] Zob. F. Lambiasi, Introduzione w L'iniziazione cristiana. Documenti e orientamenti della Conferenza Epsicopale Italiana, Ufficio Catechistico Nazionale (red.), dz. cyt., s. 5.

[26] ORCIA, Wstęp.

[27] Zob. OCA 27. Trzeba stwierdzić, że w refleksji katechetycznej środowiska włoskiego można zauważyć różne sposoby definiowania i określania inicjacji chrześcijańskiej. Zjawisko to występuje także w samych dokumentach pastoralnych i katechetycznych. Określenia oscylują zasadniczo pomiędzy dwoma polami: pierwsze z nich definiują inicjację przez bezpośrednie odniesienia do trzech sakramentów, które wprowadzają w życie chrześcijańskie; pozostałe określenia widzą inicjację jako szeroki i złożony proces prowadzący do wiary (katechumenat, celebracja sakramentów, mistagogia). Zob. A. Martelli, L’iniziazione cristiana: chiarificazione contenuistica previa, „Catechesi” 71 (2002) 2, s. 4-11.

[28] Zob. CVMC 59.

[29] Zob. Conferenza Episcopale Italiana, La lettera dei Vescovi per la riconsegna del testo „Il rinnovamento della catechesi” (dalej cyt. RRDC), 7 w: L'iniziazione cristiana. Documenti e orientamenti della Conferenza Epsicopale Italiana, Ufficio Catechistico Nazionale (red.), dz. cyt., s. 15.

[30] DOK 67-68. Zob. także CT 21; G. Morante, L’iniziazione cristiana dei ragazzi oggi in Italia. Riflessioni in margine a documenti ufficiali e prassi ecclesiale, „Salesianum” 64 (2002), s. 502-503.

[31] Zob. RRDC, s. 15.

[32] Zob. tamże, s. 14-15; P. Damu, Appunti sul cammino della catechesi in Italia dal Documneto di base alle Note sull’iniziazione cristiana. Istanze, problemi, prospettive, „Catechesi” 73 (2004) 1, s. 8-15; A. Fontana, I criteri e le prospettive del rinnovamento in atto alla luce del Progetto Catechistico Italiano. Un modello in stile catecumenale per iniziare i ragazzi alla vita cristiana, „Notiziario dell’Ufficio Catechistico Nazionale” 34 (2005) 3, s. 67-82; L. Meddi, Il Rinnovamento della catechesi: riscriverlo per rilanciarlo?, „Itinerarium” 8 (2000) 16, s. 15-43.

[33] Zob. RRDC, s. 15-16.

[34] Zob. OCA 2.

[35] Zob. tamże, Wstęp, s. 26.

[36] Zob. tamże, 32.

[37] Zob. tamże.

[38] Zob. tamże, 66.

[39] Zob. OCA 66.

[40] Zob. OCA 67.

[41] Zob. OCA 68.

[42] Zob. OCA 77-78.

[43] Zob. OCHWD, 37-39; OCA 80-81.

[44] Zob. OIFR 4.

[45] Warto w tym miejscu zaznaczyć, że Episkopat włoski bardzo mocno podkreśla zalecenie zamieszczone w V rozdziale Obrzędów chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych, aby nie udzielać sakramentu chrztu dzieciom w wieku 7-14 lat bez odpowiedniego przygotowania (Zob. OIFR 7). Zob. też. G. Venturi, Il capitolo quinto del ‘Rito dell’iniziazione cristiana degli adulti’ oggi. Atti della XXVI settimana di Studio dell’Associazione Professori di Liturgia. 31 agosto-3 settembre 1997, Roma 1998, s. 237-276.

[46] Zob. Obrzędy chrześcijańskiego wtajemniczenia dorosłych; dalej cyt. OCHWD, Katowice 1988, 307.

[47] Zob. OIFR 53.

[48] Zob. Servizio Nazionale per il Catechumenato, Guida per l’itinerario catecumenale dei Ragazzi, Leumann (Torino), 2001; W. Ruspi, Presentazione della Guida per l’itinerario catecumenale dei ragazzi, „Notiziario dell’Ufficio Catechistico Nazionale” 30 (2001) 6, s. 91-99.

[49] Zob. OIFR 31-35.

[50] Zob. tamże, 33; OCHWD 19.

[51] Zob. OIFR 31; G. Morante, L’iniziazione cristiana dei ragazzi oggi in Italia. Riflessioni in margine a documenti ufficiali e prassi ecclesiale, art. cyt., s. 501.

[52] Poszczególne części tej serii katechizmów są następujące: „Io sono con voi” (6-8 lat), „Venite con me” (8-10 lat), „Sarete miei testimoni” (11-12 lat), „Vi ho chiamato amici” (13-14 lat). Katechizmy zostały zaprezentowane i szczegółowo omówione w liście Krajowego Biura do Spraw Katechezy. Zob. CEI, Il catechismo per l’iniziazione cristiana. Nota dell’Ufficio Catechistico Nazionale, „Enchiridion CEI” 5 (1996) n., s. 231-323.

[53] Zob. OIFR 34.

[54] Zob. G. Biancardi, Verso un’aplicazione della terza Nota sull’iniziazione cristiana. Indicazioni da un Seminario di studio, „Catechesi” 74 (2004-2005) 3, s. 4.

 

[55] Zob. ORCIA 42. Zob. także A. Fontana, Presentazione del documento del Consiglio permanente della CEI sugli adulti che si riaccostano alla fede, art. cyt., s. 10-16.

[56] Zob. ChL 61, cyt. za OCA 6.

[57] Zob. ORCIA 44.

 

[58] Zob. A. Fontana, Il mondo è cambiato: cambiamo la pastorale, Leumann (Torino) 2006, s. 75-78.

[59] Zob. W. Ruspi, Il catecumenato in Italia. Un primo quadro della situazione, „La Scuola Cattolica” 127 (1999) 1, s. 5-32.

[60] Zob. C. Sarnataro, Annuncio e catechesi in situazione missionaria, „Via Verità e Vita” 51 (2002) n. 187, s. 8-12.

[61] Zob. F. Lambiasi, Introduzione w L’iniziazione cristiana. Documenti e orientamenti della Conferenza Episcopale Italiana, Ufficio Catechistico Nazionale (red.), dz. cyt., s. 7.

[62] Zob. OIFR 53.

[63] Zob. E. Alberich, La catechesi di iniziazione w Andate e insegnate. Manuale di catechetica, E. Alberich, U. Gianetto (red.), Leumann (Torino) 2002, s. 245.

[64] Zob. A. Fontana, Il mondo è cambiato: cambiamo la pastorale, art. cyt., s. 73.

[65] Zob. OCA Wstęp.

[66] Zob. F. Lambiasi, Introduzione w L’iniziazione cristiana. Documenti e orientamenti della Conferenza Episcopale Italiana, Ufficio Catechistico Nazionale (red.), dz. cyt., s. 6.

 

[67] Zob. OCA 55-83; OIFR 38-50; ORCIA 41-60.

 

[68] Zob. OCA 56; A. Caprioli, Iniziazione: nuove esperienze w „Il Regno-documenti” 50 (2005) 5, s. 167-172.

[69] Zob. ORCIA 5-18.

[70] Tamże, 8.

[71] Zob. OCA 23, OIFR 26, ORCIA 30.

[72] Zob. CVMC 45; OCA 45; ORCIA 32.

[73] Zob. OCA 46.

[74] Zob. OIFR 27; ORCIA 33; L. Meddi, La Chiesa: soggetto e contesto dell’iniziazione cristiana dei ragazzi, „Via erità e Vita” 50 (2001) n. 182, s. 24-28.

[75] Zob. OIFR 29; C. Bissoli, La prassi ordinaria dell’iniziazione cristiana dei fanciulli: prospettive pedagogiche e pastorali w G. Benzi, T. Giungi (red.), Diventare cristiani. L’iniziazione cristiana tra problemi e ricerca di nuove vie, Leumann (Torino) 2004, s. 118-122; U. Montisci, La famiglia nell’iniziazione cristiana: problema o risorsa?, „Catechesi” 73 (2004)1, s. 55-64.

[76] Zob. F. Lambiasi, Introduzione w L’iniziazione cristiana. Documenti e orientamenti della Conferenza Episcopale Italiana, Ufficio Catechistico Nazionale (red.), dz. cyt., s. 8.

[77] Zob. OCA 23.

[78] ORCIA 36.

[79] Zob. E. Biemmi, G. Barbon, Dove va la catechesi italiana? I grandi cantieri della prassi di evangelizzazione in Italia, „Esperienza e Teologia” 10 (2004) n. 18, s. 83.

[80] Zob. G. Biancardi, Percorso della formazione cristiana dal Concilio di Trento ad oggi, „Catechesi” 71 (2002) 2, s. 31-32.

[81] Zob. A. Caprioli, Iniziazione: nuove esperienze, art. cyt., s. 167-172.

[82] Zob. A. Fontana, Presentazione del documento del Consiglio permanente della CEI sugli adulti che si riaccostano alla fede, art. cyt., s. 15.

[83] Zob. P. Damu, Appunti sul cammino della catechesi in Italia dal Documento do base alle Note sull’iniziazione cristiana. Istanze, problemi, prospettive, „Catechesi” 73 (2004) 1, s. 13; A. Fontana, L’iniziazione cristiana: un modello pastorale per il nuovo millenio. Lo stile ‘catecumenale’ alla base del rinnovamento, „Catchesi” 73 (2004) 1, s. 23-37; A. Caprioli, Iniziazione: nuove esperienze, art. cyt., s. 170; F. Lambiasi, Introduzione, w: Ufficio Catechistico Nazionale (red.), L’iniziazione cristiana. Documenti e orientamenti della Conferenza Episcopale Italiana, dz. cyt., s. 6.

[84] Zob. L. Bressan, Iniziazione cristiana e parrocchia. Suggerimenti per ripensare una prassi pastorale, Milano 2002; S. Dianich, La parrocchia nell’annuncio e nella catechesi: compito specifico, „Notiziario-Ufficio Catechistico Nazionale” 31 (2002) 6, s. 18-32; F. Lambiasi, Diventare cristiani in parrocchia. Intervento di apertura al XXXVI Convegno Nazionale dei Direttori UCD, Rocca di Papa, 10 giugno 2002, „Notiziario-Ufficio Catechistico Nazionale” 31 (2002) 6, s. 11-17.

[85] Zob. E. Biemmi, G. Barbon, Dove va la catechesi italiana? I grandi cantieri della prassi di evangelizzazione in Italia, art. cyt., s. 78-100.