Katecheta 10/2009

 

Podczas Eucharystii odprawionej 11 sierpnia 2009 r. w bazylice św. Andrzeja Boboli w Warszawie pożegnaliśmy ks. prof. Jana Charytańskiego SI, nestora polskiej katechetyki, nauczyciela–mistrza wielu pokoleń katechetów, współpracownika, kierownika i twórcę licznych zespołów katechetycznych, budowniczego pomostów pomiędzy Zachodem i Polską, wybitnego jezuitę, człowieka głębokiego zawierzenia Bogu. Zmarł 4 sierpnia w domu zakonnym przy ul Rakowieckiej 61 w Warszawie, ukończywszy 87. rok życia, 71. powołania zakonnego i 58. rok kapłaństwa.

Człowiek powoli dorasta do wielkich zadań, takich, jakie ma spełnić w życiu. Najpierw w kilku słowach opowiem o trudnych początkach drogi zakonnej, która doprowadziła J. Charytańskiego do kapłaństwa. Urodzony 23 czerwca 1922 roku w Warszawie, z Towarzystwem Jezusowym zetknął się niemal przez przypadek. Nie przyjęty do gimnazjum w Warszawie, zdecydował się na małe seminarium prowadzone przez jezuitów w Łęczycy, a potem w Kaliszu. Tu dojrzała w nim decyzja pozostania jezuitą. Wstąpił do Towarzystwa Jezusowego niemal w przededniu II wojny światowej, 14 lipca 1939 roku w Pińsku, gdzie wówczas znajdował się nowicjat, do którego kierowano kandydatów zgłaszających się do zakonu. Kiedy zaczęły urzeczywistniać się postanowienia umowy Ribbentrop – Mołotow (nowy podział Polski, wkroczenie 17 września wojsk sowieckich do Polski), rektor domu zakonnego – obawiając się aresztowań – podjął decyzję, aby wszyscy opuścili kolegium w Pińsku, Polesie i udali się w dowolnie wybranym kierunku. Z dozgonnym, jak się później okazało, przyjacielem – Antonim Werykiem J. Charytański udał się do jego rodziny na Wileńszczyznę. Niestety, pobyt tutaj również okazał się niebezpieczny. Trzeba było więc dalej uciekać. J. Charytański dotarł do Wilna. Wielu żywiło nadzieję, że Rosjanie oddadzą to miasto Litwie. I rzeczywiście pierwszy rok pobytu w Wilnie był stosunkowo spokojny. Można było najpierw jawnie, a potem na tajnych kompletach kontynuować naukę w gimnazjum. Niestety, w roku 1941 Wilno zajęli Niemcy, 26 marca 1942 roku J. Charytański wraz z innymi jezuitami został aresztowany przez Niemców i osadzony w więzieniu na Łukiszkach, a następnie wywieziony do obozu pracy w Poniewieżyku. Trudne młodzieńcze lata, przerwany przez wojnę nowicjat, pobyt w Wilnie, aresztowania, obóz pracy oraz kolejne doświadczenia – to temat cennych wspomnień księdza Jana, zawartych w publikacji „Trudna droga wychowawcy”[1].

J. Charytański ukończył nowicjat w Starej Wsi koło Brzozowa dopiero po zakończeniu II wojny światowej. Następnie zdał egzamin maturalny i rozpoczął studia filozoficzne (Fakultet Filozoficzny Towarzystwa Jezusowego), najpierw w latach 1945–1946 w Nowym Sączu, a po opuszczeniu przez Niemców kolegium krakowskiego już w samym Krakowie (1946–1948). Po ukończeniu filozofii przez dwa lata (1948–1950) studiował pedagogikę na KUL-u; naukę zakończył jako magister pedagogiki. Następnie rozpoczął studia teologiczne w Krakowie (1950–1952). Tu 29 czerwca 1952 roku z rąk abpa Eugeniusza Baziaka przyjął święcenia kapłańskie. Naukę kontynuował w Warszawie, gdzie w roku 1954 uzyskał kościelny stopień licencjata teologii na Fakultecie Teologicznym Księży Jezuitów „Bobolanum”, co otwarło mu drogę do dalszych tytułów naukowych. W roku 1956 złożył uroczystą profesję zakonną zgodnie z prawem Towarzystwa Jezusowego.

Warto w tym miejscu zauważyć, że ksiądz Jan, zanim rozpoczął karierę naukową, już podczas studiów przygotowujących do kapłaństwa, podjął pracę wychowawcy. Przy bazylice Najświętszego Serca Pana Jezusa w Krakowie prowadził dużą grupę ministrantów. Uczył ich łacińskiej ministrantury służenia do Mszy Świętej na długo przed zmianami, jakie dokonały się na Soborze Watykańskim II. Formował w duchu chrześcijańskim młode pokolenia, które do dziś wspominają jego wkład w proces ich osobowego rozwoju.

Po ukończeniu studiów teologicznych, na przełomie lat 50. i 60. (okres szczególnie trudny dla Kościoła w Polsce), uczył religii w Gimnazjum im. Rejtana w Warszawie. Wspierał wówczas z ogromnym zaangażowaniem rodziców uczniów w walce o zachowanie nauczania religii w szkole, a kiedy religia została definitywnie usunięta ze szkół przez władze komunistyczne, z ogromnym zapałem organizował katechizację parafialną przy kościele św. Andrzeja Boboli w Warszawie, i to dla wszystkich – począwszy od przedszkolaków aż po studentów i inteligencję katolicką. W pracę tę wprowadzał także mnie – autora niniejszego opracowania – oraz moich współbraci, wówczas studentów teologii na „Bobolanum”, którzy przygotowywali się do kapłaństwa.

Pragnąc pogłębić swoje kompetencje w zakresie teorii i praktyki katechetycznej, ks. J. Charytański wyjechał na studia specjalistyczne do Instytutu Lumen Vitae w Belgii (1958-1961). Tam uzyskał stopień licencjata z pedagogiki eksperymentalnej. Trzyletni pobyt w Belgii i częściowo we Francji był dla niego czasem wielkiego dojrzewania w wierze oraz gruntownego zdobywania wiedzy teologicznej i katechetycznej. Przeżył niezwykle trudny okres samotności, ubóstwa, zetknął się z nowymi nurtami teologicznymi, które stanowiły swoiste przygotowanie do Soboru Watykańskiego II. Dla Polaka zza „żelaznej kurtyny” był to czas koszmarnego komunizmu i braku dostępu do bogatej literatury zagranicznej, pewnego rodzaju szokiem, który o mało co nie przyprawił go o szybki powrót do Warszawy. Autentyczne zawierzenie Bogu i chęć zdobycia lepszego przygotowania do pracy katechetycznej w kraju, ale zarazem życzliwość wielu ludzi (ze szczególną wdzięcznością wspominał dyrektora Instytutu o. Grzegorza Delcuve’a SI i duszpasterza polonijnego o. Józefa Stańco SI) pomogła mu przetrwać czas gorzkich doświadczeń, które później zaowocowały niezwykłymi osiągnięciami na chwałę Bożą i dla dobra polskiej katechetyki.

Powodowany troską o sprawę Bożą, natychmiast po powrocie do kraju ks. Jan Charytański podjął pracę naukowo-dydaktyczną oraz stworzył zespół, który stał się zaczątkiem prawdziwego ruchu katechetycznego w Polsce.

 

 

Stopień doktora teologii w zakresie katechetyki zdobył ks. J. Charytański na Wydziale Teologicznym Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie w roku 1966, sześć lat później (w roku 1972) uzyskał tytuł doktora habilitowanego. Tytuł profesora zwyczajnego teologii otrzymał w roku 1977. Nie dziwi zatem, że w tym samym roku – jako konsultor polskiej delegacji – uczestniczył w synodzie katechetycznym, a w roku 1979 był jednym z dziesięciu ekspertów wytypowanych na sympozjum biskupów Europy, które poświęcono wychowaniu młodzieży.

Szczególną dziedziną zainteresowań Autora, poza ogólną teorią katechetyczną[2], była tak zwana katechetyka materialna, a więc zagadnienia integralności celów, zadań i treści katechezy, uwarunkowanych nauką Soboru Watykańskiego II. Wyrazem tego są liczne artykuły drukowane w różnych czasopismach, także na łamach „Katechety”[3]. Warto wspomnieć, że z długoletnim redaktorem „Katechety”, ks. Marianem Finkem, łączyła ich przyjaźń i stała współpraca – tak na łamach pisma, jak i w Komisji Katechetycznej Episkopatu Polski.

Niedługo po zakończeniu Soboru Watykańskiego II, chcąc dotrzeć z nową myślą katechetyczną i pedagogiczno-dydaktyczną do szerszych kręgów katechetów, ks. J. Charytański od roku 1969 redagował i publikował „Biuletyn Katechetyczny” drukowany na łamach „Collectanea Theologica”. Przede wszystkim jednak skupiał się na opracowywaniu zagadnienia celów i treści katechizacji w świetle dokumentów Soboru Watykańskiego II. Choć od tamtego czasu minęło wiele lat, zaprezentowane ujęcia – np. w artykule Zadania katechizacji w świetle dokumentów soborowych – nie straciły na aktualności, zwłaszcza, że ks. J. Charytański już wówczas dostrzegał ważkie i trudne zadania związane z katechizacją, które pojawiły się w zderzeniu z pluralizmem, coraz bardziej obecnym w Kościele i we wszystkich dziedzinach życia ludzkiego. Wskazywał na potrzebę katechizacji uczącej myśleć, dostrzegać nowe sytuacje i znajdować dla nich właściwe rozwiązania w poczuciu odpowiedzialności za misję całego Kościoła[4]. Bardzo obszerny i wyczerpujący artykuł na wspomniany temat można znaleźć w pracy zbiorowej: Inspiracje soborowe w katechetyce[5].Opracowanie celów i zadań katechezy przynosi natomiast publikacja drukowana w Teoretycznych założeniach katechezy młodzieżowej[6].

Wiele prac ks. Jan poświęcił treściom katechezy. Kierował się przede wszystkim wskazaniami Ogólnej instrukcji katechetycznej z roku 1971 (nr 14), w której czytamy: „Kościół jest stróżem i tłumaczem Pisma świętego, z niego naucza, stale rozważając i coraz bardziej zgłębiając zawartą w nim naukę... Czerpiąc z Pisma świętego zasadę myślenia, Kościół ożywiony Duchem Świętym – wyjaśnia je, »a i samo Pismo święte w nim głębiej jest rozumiane i nieustannie w czyn wprowadzane«(KO 8)”. Podobnie rolę Pisma Świętego w katechezie akcentuje Adhortacja apostolska o katechizacji (CTr 27): „Katecheza będzie zawsze czerpać swoją treść z żywego źródła Słowa Bożego, przekazanego przez Tradycję i Pismo Święte, gdyż »Święta Tradycja i Pismo Święte stanowią jeden święty depozyt Słowa Bożego powierzony Kościołowi« – jak to przypomniał Sobór Watykański II, pragnąc, by »posługa słowa, czyli kaznodziejstwo, katecheza i wszelkie nauczanie chrześcijańskie... słowem Pisma Świętego żywiły się również korzystnie i święcie się przez nie rozwijały«”.

W świetle zacytowanych fragmentów nie dziwi fakt, że w wielu artykułach ks. J. Charytański podejmuje zagadnienie związane z katechezą biblijną. W pierwszym z nich, zatytułowanym Rola i miejsce Pisma Świętego po Soborze Watykańskim II [7], pokazuje drogę, jaką przebyli katechetycy w odkrywaniu roli Pisma Świętego w katechezie, poczynając od Soboru Trydenckiego aż do ostatniego Soboru; w drugim, Katecheza posługą Słowa w Kościele[8], powraca krótko do historii sprzed Soboru Watykańskiego II i skupia się na katechezie jako posłudze Słowa. Podane w nich treści są nadal aktualne.

Artykuł pierwszy na temat katechezy biblijnej zawiera treść referatu wygłoszonego podczas IV Kursu Homiletyczno-Katechetycznego dla duchowieństwa, który odbywał się w Akademii Teologii Katolickiej w dniach 10-12 września 1970 roku. Drugi z nich opublikował J. Charytański SI siedem lat później na łamach „Roczników Teologiczno-Kanonicznych”. Jak sam zaznacza, celem istotnym tego artykułu jest ukazanie zależności pojmowania posługi słowa od aktualnej samoświadomości Kościoła. Dotyka w nim także – ważnego dziś w Polsce – stosunku nauczania religii w szkole do posługi słowa, problemu, o którym szeroko i z niezwykłym zaangażowaniem dyskutowali w latach 70. ubiegłego stulecia katechetycy na Zachodzie.

Wiele opracowań ks. J. Charytańskiego dotyczy liturgii, ponieważ „Katecheza – jak czytamy w Adhortacji apostolskiej o katechizacji – z natury swej jest związana z całym sprawowaniem liturgii i sakramentów, gdyż właśnie w sakramentach, a zwłaszcza w Eucharystii, Jezus Chrystus działa najpełniej w celu przemiany człowieka” (CTr 23). „Stąd katecheza winna stać się pomocą do czynnego, świadomego i dostojnego uczestniczenia w Liturgii Kościoła, nie ograniczając się wyłącznie do wyjaśniania znaczenia obrzędów, lecz także wychowując wiernych wewnętrznie do modlitwy, dziękczynienia, czynienia pokuty, odmawiania modlitw z ufnością, do ducha wspólnoty, właściwego zrozumienia symboliki. Wszystkie wyliczone tu elementy konieczne są do prawdziwego życia liturgicznego” (OIK, 25). W związku z tym nie dziwi fakt, że pierwsza po Soborze Watykańskim II książka ks. J. Charytańskiego Pascha nostrum[9]dotyczyła właśnie liturgiki. Obszerny artykuł na temat roku liturgicznego w katechezie można znaleźć w książce Z Dobrą Nowiną w szkole[10]. W wymienionej publikacji J. Charytański SI zawarł także opracowanie dotyczące nauki o Eucharystii oraz zagadnieniach związanych z wychowaniem eucharystycznym, zwłaszcza kształtowaniem postaw eucharystycznych[11]. Na temat katechezy roku liturgicznego pisał również w cytowanym już wyżej artykule, zamieszczonym w „Katechecie”[12].

„Sakramenty, jak czytamy w Ogólnej instrukcji katechetycznej, są głównymi i zasadniczymi czynnościami, przez które Jezus Chrystus udziela ustawicznie wiernym swego Ducha, sprawiając, że stają się ludem świętym, który w Nim i z Nim oddaje się Ojcu jako miła ofiara. Sakramenty należy uznać za nieocenione dobra Kościoła, do którego należy władza szafowania nimi. Jednakże zawsze winny być odnoszone do Chrystusa, od którego czerpią swoją moc” (OIK, 55). Wiele uwagi ks. J. Charytański poświęcił właśnie katechezie dotyczącej sakramentów, szczególnie sakramentów inicjacji chrześcijańskiej. Świadczy o tym obszerny artykuł na temat katechezy sakramentalnej, opublikowany na łamach „Ateneum Kapłańskiego”^{[13]ważne studium katechetyczne Chrzest a życie chrześcijańskie}[14]. Kolejny artykuł Wychowanie do świadomości chrztu został wydrukowany w pracy zbiorowej Nowe życie w Chrystusie[15]. W artykule Duszpasterskie problemy bierzmowania[16] autor zajmuje się zarówno obrzędem, teologią i zadaniami duszpasterskimi związanymi z tym sakramentem, jak i jego wymiarem eklezjalnym czy wspólnotowym. oraz

W katechezie sakramentalnej bezsporny prymat należy się Eucharystii z uwagi na jej szczególną skuteczność w budowaniu Kościoła (por. KK 11, 17; Instrukcja Eucharisticum Misterium 5-15; OIK, 58). Rzeczywistości tej poświęcił ks. J. Charytański szczególnie wiele uwagi w artykule Teologia Eucharystii i jej znaczenie dla wychowania[17]. Nieliczne fragmenty były także publikowane w artykule Od Mszy świętej do zgromadzenia eucharystycznego[18]. Nowe, obszerne opracowanie nauki o Eucharystii oraz zagadnienie wychowania eucharystycznego, zwłaszcza kształtowania postaw eucharystycznych, znajdzie czytelnik – jak już wyżej wspomniano – w książce ks. J. Charytańskiego SI Z Dobrą Nowiną w szkole (s. 65-91). Wszystkie te opracowania wzajemnie się uzupełniają.

Nie można mówić o katechezie sakramentalnej bez akcentowania jej wymiaru kościelnego, eklezjalnego. Tematem tym zajął się ks. Charytański SI w kilku publikacjach. Artykuł Wychowanie do życia w Kościele[19]był drukowany w „Ateneum Kapłańskim” w 1963 roku, a zatem podczas trwania Soboru Watykańskiego II, zanim jeszcze ukazały się Konstytucja dogmatyczna o Kościele i Konstytucja duszpasterska o Kościele w świecie współczesnym. Nie utracił jednak nic ze swej aktualności i także dziś przyczynia się do rozwoju katechezy eklezjalnej.

Kolejny artykuł na temat kościelnego wymiaru katechezy: Parafia wspólnotą przekazu wiary i życia chrześcijańskiego[20] ukazał się drukiem w roku 1980. Obydwa artykuły o katechezie eklezjalnej dzieli czas powstania. Pierwszy wyprzedza konstytucje soborowe, drugi – wciela ich treść w życie, skupiając się głównie na roli i zadaniach Kościoła lokalnego, czyli parafii. Obydwa wymienione opracowania uzupełnia nowsze, zamieszczone w cytowanej już książce Z Dobrą Nowiną w szkole (Warszawa 1991).

Na szczególny aspekt kształtowania świadomości eklezjalnej zwrócił uwagę ks. J. Charytański SI w artykule Ekumeniczny wymiar katechezy[21]. Z kolei mówiąc o katechezie jako misji całego Kościoła, podjął zagadnienie powiązania katechezy instytucjonalnej z rodziną. Konkretne formy tej współpracy przedstawił w „planach wychowawczych”, zamieszczonych w podręcznikach metodycznych do Katechizmu religii katolickiej oraz we wstępach pedagogicznych i konferencjach dla rodziców, publikowanych w tychże podręcznikach. Teoretyczne założenia współpracy z rodziną przedstawił w artykule Współdziałanie rodziców z katechizacją[22].

Wśród opublikowanych prac możemy odnaleźć obszerny artykuł, zatytułowany Wychowanie moralne w katechezie[23], w którym ks. J. Charytański SI przedstawił charakterystykę współistniejących, zwłaszcza u nas w Polsce, modeli wychowania moralnego. Autor zaproponował swój model wychowania moralnego w katechezie, model kompromisowy czy raczej metodę „złotego środka”.

W określaniu teoretycznych zasad przekazu treści ks. Jan Charytański SI nie zapominał o podmiocie katechezy – o katechizowanym. Ten element wyraźnie występuje we wszystkich jego publikacjach. Problem ten doczekał się specjalnego opracowania w artykule dotyczącym doświadczenia religijnego, zatytułowanym Katecheza a doświadczenie religijne[24].

Trudno byłoby wyobrazić sobie znakomity dorobek polskiego katechetyka bez elementu maryjnego. Ten temat ks. J. Charytański SI podjął na łamach „Katechety”[25].

Osobny dział stanowiły obszerne komentarze do katechetycznych dokumentów Kościoła. Z wielkim znawstwem i starannością omawiał znaczenie Ogólnej instrukcji katechetycznej[26], a potem dokumenty Synodu Biskupów z 1977 r.[27] oraz główne wątki adhortacji Jana Pawła II[28]. W swych komentarzach przybliżał katechetom naukę Kościoła, podejmował właściwą ocenę nurtu kerygmatycznego i antropologicznego. Zresztą jako pierwszy w Polsce, w artykule Mentalność współczesna a katecheza[29], sygnalizował pojawienie się nurtu antropologicznego w katechetyce. Nie dziwi zatem, że z chwilą ukazania się w Polsce drukiem Katechizmu Kościoła Katolickiego (1994), ks. Jan Charytański całą swoją uwagę poświęcił temu właśnie dziełu, dzieląc się z czytelnikami rozważaniami będącymi rezultatem dokładnej analizy – niemal kontemplacji – dokumentu tak ważnego dla Kościoła katolickiego. Udostępnił je w kilku książkach: Niektóre wskazania wychowawcze „Katechizmu Kościoła Katolickiego” (Warszawa 1997); Rzeczywistość miłości w „Katechizmie Kościoła Katolickiego” (Kraków 1998); Katecheza o Duchu Świętym według „Katechizmu Kościoła Katolickiego” (Warszawa 1999); Kim jestem jako człowiek i chrześcijanin (Kraków 2006, we współpracy z s. dr hab. Margaritą Sondej OSU). W tej ostatniej publikacji omawia w świetle Bożego Objawienia problemy istotne dla współczesnego człowieka – chrześcijanina, rozważa egzystencjalne zagadnienia naszych czasów i wyjaśnia je na kanwie teologiczno-biblijnej w duchu Katechizmu Kościoła Katolickiego.

Od początku lat 60. ks. J. Charytański SI informował polskiego czytelnika o rozwoju ruchu katechetycznego na Zachodzie oraz o głównych ośrodkach katechetycznych w Belgii[30], Holandii[31] Francji[32] i Niemczech[33]. Naukowy dorobek pisarski ks. Charytańskiego obejmuje około 150 publikacji z różnych dziedzin katechetyki, w tym 7 samodzielnie napisanych książek.

 

 

Szczególnie ważną rolę odegrał ks. J. Charytański SI w dziedzinie dydaktyki, kształcenia kadry katechetycznej i tworzenia ruchu katechetycznego. Od roku 1961 aż do roku 2004 był profesorem katechetyki na Wydziale Teologicznym „Bobolanum”, a w latach 1976–1989 dziekanem tego wydziału. Od roku 1962 aż do osiągnięcia wieku emerytalnego wykładał w Akademii Teologii Katolickiej w Warszawie, a od roku 1974 był kierownikiem specjalizacji i Katedry Katechetyki. W latach 1962–1968 prowadził zajęcia zlecone na KUL-u, współpracując w różny sposób z ks. prof. Mieczysławem Majewskim.

Ksiądz J. Charytański cieszył się wielkim szacunkiem wśród studentów. Wypromował ponad stu magistrów i dwudziestu dwóch doktorów. Zainicjował serię Studia katechetyczne. Sześć opublikowanych tomów zawiera prace doktorskie i magisterskie, pisane pod jego kierunkiem.

Ksiądz J. Charytański rozumiał wartość zgodnego, wspólnego działania, o czym może zaświadczyć autor tego opracowania wraz z ks. prof. Romanem Murawskim i ks. prof. Jerzym Bagrowiczem oraz innymi jego współpracownikami. Bardzo ceniliśmy sobie inicjatywę ks. Charytańskiego w kierowaniu różnego rodzaju przedsięwzięciami dydaktycznymi, redakcyjnymi, umiejętność kontaktu z katechetami poprzez głoszone referaty i prowadzone dyskusje, a także wymianę doświadczeń, co stanowiło nieocenioną pomoc w przygotowaniu materiałów tak dla uczniów, jak i katechetów na wszystkie poziomy nauczania religii.

 

 

Jednak szczególne zasługi trzeba przypisać ks. Charytańskiemu w tworzeniu zespołów i rozwijaniu współpracy.

Pierwszym była Podkomisja Katechizmowa, powołana w roku 1960 przez Konferencję Episkopatu Polski. Ojciec Jan Charytański SI uczestniczył w pracach Podkomisji Katechizmowej wraz z ks. prof. Stanisławem Bizuniem, ks. prof. Marianem Wolniewiczem, ks. prof. Alfredem Kotlarskim oraz przez pewien czas z ks. bpem Edwardem Materskim. Efektem prac Komisji był – wydany przez Księgarnię Św. Wojciecha w Poznaniu w 1968 roku – Katechizm religii katolickiej. Jednocześnie ks. Charytański pracował także w Komisji Katechetycznej Episkopatu Polski i bardzo ściśle współpracował z jej przewodniczącym, ks. abpem Jerzym Strobą, a następnie z ks. abpem Kazimierzem Nyczem w Komisji Wychowania Katolickiego.

Przez wiele lat przewodniczył sympozjom Sekcji Wykładowców Katechetyki i Pedagogiki KEP.

Współdziałał aktywnie w przygotowaniu dorocznych kilkudniowych letnich kursów duszpasterskich, organizowanych dla kapłanów w Akademii Teologii Katolickiej. Z jego inicjatywy i pod jego redakcją ukazała się – w ramach kursów – publikacja Ludzie chorzy i starsi w Kościele (Warszawa 1981), będąca wyrazem troski nie tylko o młodzież, ale o każdego człowieka znajdującego się w trudnej sytuacji życiowej.

 

 

Wraz ze sł. Bożym, ks. prof. Franciszkiem Blachnickim integrował studentów ATK i KUL-u poprzez doroczne spotkania wykładowców i studentów katechetyki obu uczelni. Ich wspólne dzieło przetrwało aż do naszych czasów.

Przede wszystkim jednak założył własny zespół, tzw. Centrum Katechetyczne, złożone z jezuitów i przedstawicieli kleru świeckiego oraz innych zakonów, a także ludzi świeckich. Dokształcał członków zespołu w zakresie soborowej myśli teologicznej poprzez głoszone referaty, wprowadzał w rzetelną pracę twórczą. Zespół pod jego kierunkiem przygotował serię podręczników do nauki religii dla uczniów klas młodszych Bóg z nami, (4 cz.; wydanie dwóch pierwszych tomów przypada na rok 1968), nową wersję Katechizmu religii katolickiej dla klas starszych oraz osiem tomów materiałów pomocniczych dla katechetów szkół podstawowych (Bóg z nami. Podręcznik dla katechety, 4 cz., Podręcznik metodyczny do „Katechizmu religii katolickiej”, 4 t.).

Kolejnym owocem jego zespołowej pracy redakcyjnej było przygotowanie – wraz z siostrą Janą Płaską, urszulanką SJK – ostatecznej redakcji Ramowego programu katechizacji (1971), a następnie w swoim zespole I schematu programu szczegółowego dla klas  I-VIII. Pod jego kierownictwem powstała także seria podręczników o wspólnym tytule Spotkania z Bogiem, przeznaczonych dla uczniów szkól średnich i dla katechetów pracujących z młodzieżą. Należy zauważyć, że do końca XX wieku były to jedyne podręczniki do katechezy parafialnej w naszym kraju.

 

 

Ojciec Jan Charytański SI był ponadto stałym członkiem Europejskiej Ekipy Katechetycznej, a także Związku Katechetów Niemieckich, co umożliwiało mu liczne kontakty z czołowymi przedstawicielami myśli katechetycznej na Zachodzie. Nie poprzestawał na wyjazdach i kontaktach. Mimo trudności ze strony władz komunistycznych, przy współpracy ze śp. o. Henrykiem Bogackim SI, udawało mu się uzyskać pozwolenia na przyjazd do Polski profesorów zza „żelaznej kurtyny”. Zapraszał do Polski wielu naukowców z Zachodu. Umożliwiał im w ten sposób bezpośrednie zapoznanie się z dorobkiem polskiej myśli katechetycznej, aby mogli przeciwstawiać się opinii niektórych osobistości, że Polska to kraj zacofany w swej tradycji religijnej. Szczegółową informację na ten temat zawiera jego książka Zmagania o kształt katechezy w Polsce[34] z 2001 roku, ukazująca rozwój ruchu katechetycznego w Polsce.

W artykułach drukowanych za granicą przybliżał katechetykom Zachodu poszukiwania polskich autorów i specyfikę polskiej katechezy. Na szczególną uwagę zasługuje piąty tom serii Chrześcijańskie wychowanie w Europie – Polska (książka wydana w języku niemieckim[35]) oraz artykuły: Religionsunterricht in Polen[36]; Katechese als Unterweisung und Erziehung in der Nähe von Liturgie und Familie[37]; Catechetics In Poland[38] czy La catéchèse en Pologne, Diversité et convergence[39].

 

 

Zastanawiałem się, które fragmenty Pisma Świętego najlepiej wyrażą istotę duchowości zakonnego i kapłańskiego życia ks. Jana Charytańskiego. Wybrałem następujące:

– „Moją Matką i moimi braćmi są ci, którzy słuchają słowa Bożego i wypełniają je” (Łk 8,21),

– „Kto spożywa moje Ciało i pije moją Krew ma życie wieczne, a Ja go wskrzeszę w dniu ostatecznym. (…) Kto spożywa moje Ciało i Krew moją pije, trwa we Mnie, a Ja w nim” (Mowa Eucharystyczna J 6,54-56),

– słowa Jezusa skierowane do Marty po śmierci Łazarza: „Ja jestem zmartwychwstaniem i życiem. Kto we Mnie wierzy, choćby i umarł, żyć będzie. Każdy, kto żyje i wierzy we Mnie, nie umrze na wieki (J 11,26).

Powyższe teksty, moim zdaniem, łączyły wiarę i przekonanie o wartości słowa Bożego, daru Eucharystii i Zmartwychwstania, bo Biblia, liturgia i życie chrześcijańskie, te główne źródła katechezy, były zarazem zasadniczą pasją księdza Jana. Rozwój katechezy opartej na Piśmie Świętym stanowił główny temat jego wykładów. O umiłowaniu słowa Bożego świadczyła także jego rzetelność w interpretacji tekstów biblijnych.

Nie wyobrażał sobie spotkań katechetycznych bez Eucharystii. Sprawowaliśmy ją razem z nim co tydzień w Akademii Teologii Katolickiej w dzień poświęcony całkowicie przedmiotom z dziedziny katechetyki oraz każdego dnia podczas zespołowej pracy redakcyjnej. Dodajmy, że codzienną Eucharystię celebrował także w bazylice św. Andrzeja Boboli w Warszawie, a potem w zakonnej infirmerii. Dodawała mu sił w pracy i cierpieniu, w pokonywaniu wszelkich trudności, których było w jego życiu wiele, chociażby długoletnia troska o chorą siostrę Marię.

Eucharystia pogłębiała w nim wzrost wiary w zmartwychwstanie. Ta prawda i tajemnica naszej wiary była przejrzystą treścią jego życia. Wierzył w zmartwychwstanie – także tworzonego przez nas dobra. Pytany w ostatnim okresie życia, kiedy nie był już w stanie nawet zasiąść przy biurku, co go zajmuje, czym się interesuje, odpowiadał tylko, że czeka. Ze spokojem czekał na przyjście Pana. I Pan przyszedł, aby przyjąć go do Siebie i obdarować swoim pokojem oraz życiem bez końca.

 

W związku z przygotowywaną obszerniejszą publikacją o ks. Janie Charytańskim zapraszam do nadsyłania osobistych wspomnień o Księdzu Profesorze (W.Kubik@jezuici.pl).

 

 

 

 

 

---