Katecheta 12/2010

 

Przemiany społeczne ostatnich lat, związane z szybką transformacją od społeczeństwa industrialnego przez postindustrialne do informacyjnego, mają decydujący – ale nie wyłączny – wpływ na postawy młodych wobec drugiego człowieka. Jak pokazują badania empiryczne, jednym z istotnych celów życiowych młodzieży staje się osiągnięcie osobistego szczęścia przez zaspokojenie potrzeb materialnych, niezbędnych do realizacji aspiracji życiowych. W tym kontekście daje się zauważyć spadek rangi wartości prospołecznych. Niewiele młodych osób (głównie na etapie szkoły gimnazjalnej i ponadgimnazjalnej) chce się angażować w służbę dla innych, gdyż znaczną część energii życiowej poświęca na naukę i zajęcia pozalekcyjne, dzięki którym ma nadzieję zdobyć w przyszłości dobre wykształcenie, a co za tym idzie, i godziwą pracę. Często też drugiego człowieka postrzega jedynie jako środek do zaspokojenia własnych potrzeb i traktuje przedmiotowo. Wszystko to wpływa na jakość zaangażowania młodego pokolenia w różne formy bezinteresownej pomocy osobom wykluczonym społecznie i potrzebującym wsparcia nie tylko materialnego, ale i psychicznego. Obok postaw świadczących o spadku rangi wartości społecznych wśród młodzieży, daje się również zauważyć zachowania młodych osób, które – kierując się troską o dobro drugiego człowieka, a zarazem potrzebą pomagania innym i chęcią spędzania czasu z rówieśnikami zaangażowanymi w wolontariat – podejmują różne świadczenia na rzecz innych. Zwykle uwidacznia się to w takich działaniach, jak np. udzielanie pomocy w codziennych czynnościach życiowych, kwestowanie na rzecz biednych, poszkodowanych w wyniku kataklizmów, chorych, wykluczonych społecznie. Aby jednak zachowania te miały charakter stały i decydujący, potrzebne jest również zaangażowanie wychowawców. Właśnie ta grupa uczniów, często określana jako wolontariusze, wymaga szczególnej troski i zainteresowania ze strony nauczycieli. Dobre wsparcie może uzdalniać młodzież do kształtowania w sobie postaw altruistycznych, motywowanych takimi wartościami, jak: miłość, dobroć, odpowiedzialność, bezinteresowność. Wydaje się, że zwłaszcza nauczyciel religii jest tą osobą, która w sposób szczególny – z racji swojej misji w szkole – powinna podejmować zobowiązania w zakresie wychowania młodzieży do wolontariatu. Co więcej, wartości, którymi kieruje się katecheta w swojej pracy dydaktyczno-wychowawczej, nadają specyficzny, chrześcijański wymiar nie tylko jego zaangażowaniu w koordynowanie wolontariatem w szkole, ale także konkretnym formom organizowanej przez niego działalności wolontariackiej. Pomagają także powiązać działalność edukacyjną w szkole z wychowaniem do życia wspólnotowego i wprowadzeniem do misji. Spełniają zatem istotną rolę w procesie integralnej formacji, zwłaszcza jeśli zostaną ukonkretnione. Jedną z takich form może być szkolne koło Caritas, które działa na terenie szkoły i współpracuje z Caritas w diecezji.

Mając na uwadze możliwości, jakie w zakresie wychowania młodzieży do wolontariatu chrześcijańskiego stwarza szkolne koło Caritas, pojawiają się liczne pytania… Jakie są podstawowe założenia szkolnego koła Caritas? Jak powstaje szkolne koło Caritas? Jaką rolę spełnia szkolne koło Caritas w wolontariackiej działalności młodzieży? W jaki sposób angażować młodzież do aktywnego i systematycznego udziału w formach pracy szkolnego koła Caritas oraz jak powiązać działalność szkolnego koła Caritas z szeroko rozumianym wolontariatem chrześcijańskim, czyli jak realizować zadania charytatywno-opiekuńczo-wychowawcze?

 

 

Szkolne koło Caritas jest jedną z wielu organizacji uczniowskich, wprost związaną z wolontariatem, które – zgodnie z polskim prawem oświatowym[1] i państwowym[2] – działają pod nadzorem dyrekcji na terenie polskich szkół podstawowych, gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych (liceów, techników i szkół zawodowych)[3]. Stanowi ono integralną, specyficzną jednostkę organizacyjną Caritas diecezjalnej[4], co oznacza, że nie jest podmiotem autonomicznym i ma osobowość prawną tylko poprzez przynależność do Caritas diecezji. Dlatego żadne szkolne koło Caritas nie może kierować się jedynie prawem państwowym, lecz jest zobowiązane do respektowania norm prawa kanonicznego[5] oraz określonych na ich podstawie zasad działania Caritas diecezjalnej i związanych z nim integralnie jednostek organizacyjnych, a więc także szkolnych kół Caritas[6]. Oznacza to, że status koła jest określany przez statut Caritas danej diecezji i podlega prawu kanonicznemu.

Członkami szkolnego koła Caritas mogą być uczniowie, którzy akceptują cele i zasady działania zawarte w jego statucie[13]. W niektórych diecezjach (np. w diecezji rzeszowskiej) dodatkowo jako warunek członkostwa zaznacza się przynależność do Kościoła katolickiego[14]. Obok członków wymienia się również współpracowników i kandydatów na członków szkolnego koła Caritas[15]. Minimalna liczba członków koła, potrzebna do jego założenia, wynosi od 5 do 10 uczniów. Coraz częściej zdarza się, że w szkołach do koła przynależy kilkadziesiąt wolontariuszy. W takiej sytuacji, zgodnie z podstawowymi zasadami dydaktycznymi, dotyczącymi pracy w zespołach, zaleca się podział uczestników na sekcje, wyodrębnione stosownie do różnych form działalności wolontariatu.

Nad całością pracy wychowawczej i organizacyjnej szkolnego koła Caritas czuwa opiekun, wyznaczony przez dyrektora szkoły i zaaprobowany przez dyrektora Caritas w  diecezji. Opiekunem tym bywa zwykle nauczyciel religii, pedagog lub inny nauczyciel, który odpowiada za działalność koła przed dyrekcją szkoły i Caritas[16]. Jego rola polega na inspirowaniu działalności charytatywnej, czuwaniu nad realizacją programu wychowawczego koła, reprezentowaniu koła przed dyrektorem szkoły oraz dyrektorem Caritas diecezjalnej, zapewnieniu bezpieczeństwa jego członkom podczas spotkań formacyjnych i inicjatyw zewnętrznych, organizowanych w środowisku lokalnym[17]. Opiekun szkolnego koła Caritas zajmuje się więc zarówno sprawami organizacyjnymi, jak i wychowawczymi. Natomiast opiekę duchową na kołem pełni asystent kościelny wyznaczony przez biskupa ordynariusza. Jest nim zazwyczaj proboszcz lub ksiądz katecheta, który czuwa nad formacją religijną i moralną członków koła oraz współpracą z Caritas w parafii i diecezji[18]. Do podstawowych zadań asystenta kościelnego należy propagowanie idei miłosierdzia chrześcijańskiego i czynnej miłości bliźniego. Z tym wiąże się także rozwijanie chrześcijańskiej motywacji do działalności wolontariackiej[19].

W większości diecezji pracą szkolnych kół Caritas na terenie danej placówki oświatowej kieruje zarząd, w skład którego wchodzi opiekun koła i przedstawiciele młodzieży[20]. Członkowie zarządu wybierają przewodniczącego, zastępcę, skarbnika i sekretarza. Wszystkie osoby z zarządu odpowiadają za planowanie pracy koła oraz realizację postawionych (np. na początku roku szkolnego) zadań. Każde szkolne koło Caritas jest też zobowiązane do prowadzenia kroniki swojej działalności oraz wypracowywania własnych tradycji i zwyczajów[21]. Można do nich zaliczyć np. opracowanie własnego hymnu, ustalenie wspólnej modlitwy, wybór patrona, uroczyste obchodzenie święta patrona, pielęgnowanie sprawdzonych form działalności charytatywnej. W związku z tym zaleca się, by każde koło miało swojego patrona, wybranego spośród świętych i błogosławionych zaangażowanych w dzieła miłosierdzia, i własny hymn z wyraźnym odwołaniem do wartości chrześcijańskich[22]. Wymaga to jednak systematycznej, stopniowej pracy organizacyjnej i wolontariackiej na każdym etapie rozwoju struktury szkolnego koła Caritas.

 

 

Tworzenie struktury koła Caritas i jego rozwój ma w poszczególnych szkołach swoją dynamikę i sobie właściwe cechy, związane z regulacjami przyjętymi w danej szkole i diecezji oraz z tradycjami działalności Caritas diecezji[23.] Zwykle powołanie takiego koła inicjuje nauczyciel religii, sporadycznie inny wychowawca. Tylko w nielicznych sytuacjach chęć zaangażowania w różne formy zorganizowanego wolontariatu deklarują sami uczniowie[24]. Osoby zainteresowane (nauczyciel lub uczniowie) zwracają się z prośbą do dyrektora szkoły o zgodę na powołanie szkolnego koła Caritas, wyznaczenie opiekuna i skierowanie w imieniu uczniów wniosku do Caritas danej diecezji o powołanie na terenie szkoły wyżej wspomnianego koła. W niektórych diecezjach wniosek o powołanie szkolnego koła Caritas – wraz z pisemną zgodą dyrektora szkoły – składa w Caritas diecezjalnej nauczyciel – opiekun koła[25]. Odpowiadając na ten wniosek, dyrektor Caritas (w niektórych diecezjach biskup ordynariusz) powołuje szkolne koło Caritas i nadaje mu regulamin[26]. Po uzyskaniu zgody zaleca się zorganizowanie w szkole spotkania założycielskiego z udziałem pracownika Caritas[27]. Od tego spotkania do uroczystego powołania szkolnego koła Caritas należy propagować wśród uczniów ideę działalności szkolnego wolontariatu w Polsce i na terenie diecezji oraz ukazywać uczniom zalety działań charytatywnych, podejmowanych przez koła Caritas w szkole i w środowisku lokalnym. Na tym etapie przyszli kandydaci powinni złożyć opiekunowi deklaracje pisemne, zobowiązujące do aktywnego udziału w spotkaniach i inicjatywach podejmowanych przez koło. Następnie ma miejsce uroczystość powołania szkolnego koła Caritas; w uroczystości powinien wziąć udział dyrektor Caritas diecezjalnej[28]. Podczas spotkania przedstawiciel Caritas diecezjalnej wręcza dyrektorowi szkoły akt powołania szkolnego koła Caritas, nominację księdza biskupa na asystenta kościelnego oraz przekazuje uczniom legitymacje członkowskie. Od tej chwili koło rozpoczyna swoją działalność[29], zostaje wpisane do rejestru szkolnych kół Caritas i otrzymuje numer odpowiadający kolejności powołania[30]. Jego dalszy rozwój jest związany z realizacją zadań organizacyjnych, charytatywnych i wychowawczych, inicjowanych przez nauczyciela – opiekuna[31]. Na tym etapie następuje zapoznanie uczestników z regulaminem i wdrożenie obowiązujących zasad, zaprezentowanie rocznego programu działalności charytatywno-wolontariackiej i formacyjnej oraz jego realizacja w odpowiednio zaplanowanym czasie. Na początku należy ustalić stałe terminy spotkań w danym roku szkolnym oraz przeprowadzić wybory zarządu koła[32]. Zaleca się też, by opiekun koła wraz z asystentem kościelnym i zarządem opracował ramowy – uwzględniający także zasady współpracy z parafią, na terenie której działa szkolne koło Caritas – statut dla konkretnego koła. Statut ten, po wstępnej akceptacji dyrektora szkoły, należy przedstawić do zatwierdzenia władzom Caritas diecezjalnej.

Planując w ramach szkolnego koła Caritas działalność wolontariacką o charakterze charytatywnym, opiekuńczym i formacyjnym, warto również zaktywizować członków zarządu, przydzielając im określone zadania związane z czuwaniem nad realizacją programu szkolnego koła Caritas oraz z respektowaniem regulaminu i statutu[33]. Pozostałym członkom koła nauczyciel – opiekun powinien przydzielić szczegółowe zadania, związane z: planowanymi inicjatywami (przekazywanie ubogim dóbr, kwesta przed kościołem, zbiórka żywności), z przepływem informacji na temat działalności koła, prowadzeniem kroniki, opracowaniem hymnu koła, kontrolą finansów, rozliczaniem innych dóbr przekazywanych ubogim oraz ze współpracą z Caritas diecezjalną. Wszystkie tego rodzaju zadania wiążą się ze sferą organizacyjną koła. Służą rozwojowi jedynie na płaszczyźnie formalnej. Wymagają więc uzupełnienia o realizację zadań wychowawczych związanych z motywowaniem uczniów do praktykowania miłości bliźniego, uwrażliwianiem na potrzeby innych, wdrażaniem do systematycznej pracy nad sobą, stymulowaniem do aktywnego udziału w spotkaniach formacyjnych i inicjatywach zewnętrznych[34]. Tylko w ten sposób szkolne koła Caritas mogą spełniać znaczącą rolę w procesie wychowania młodzieży do wolontariatu chrześcijańskiego.

 

 

Działalność szkolnego koła Caritas – jako organizacji charytatywno-opiekuńczo-wychowawczej, działającej na terenie szkoły, ale w integralnym związku z Caritas diecezjalną (także pod jej nadzorem) – opiera się na zasadach wolontariatu chrześcijańskiego[35], któryma na celu zaangażowanie chętnych osób (zwłaszcza młodych) do czynnej, dobrowolnej, systematycznej i bezinteresownej pomocy innym, motywowanej nie tylko czynnikami naturalnymi i humanistycznymi, ale także duchowo-religijnymi[36]. Organizacja ta stwarza przestrzeń dla służby drugiemu człowiekowi na wzór Chrystusa – Sługi oraz w duchu Jego przykazania miłości do Boga i bliźniego poprzez organizowanie konkretnych sposobów pomocy w imieniu Kościoła i w formie apostolatu kościelnego[37]. Młodzież, angażując się w różne inicjatywy szkolnego koła Caritas, ma wiele okazji do praktykowania bezinteresownych uczynków miłości i miłosierdzia zarówno względem duszy, jak i ciała – na wzór Chrystusa, który ubogacił każdego człowieka bogactwem bezinteresownej i ofiarnej miłości wypływającej z wrażliwego serca[38]. Działalność taka otwiera i uwrażliwia na potrzeby bliźnich, uczy współczucia, uzdalnia do dostrzegania w osobach potrzebujących samego Chrystusa i zachęca do dzielenia się z nimi miłością. Szkolne koło Caritas stwarza też wiele okazji do wielkodusznego wspomagania osób potrzebujących nie tylko pomocy materialnej, ale także duchowej. Ma zatem znamiona typowego wolontariatu chrześcijańskiego, opierającego się na bezinteresownej woli służenia innym ludziom[39].

Odwołując się do uniwersalnych wartości, powszechnie akceptowanych przez ludzi dobrej woli, młodzi wolontariusze w ramach działalności szkolnego koła Caritas zdobywają umiejętność poszanowania godności każdego człowieka – niezależnie od jego przekonań, światopoglądu, wyznawanej religii. Uczą się też wykorzystania nawet niewielkich środków materialnych w sposób efektywny dla dobra osób potrzebujących pomocy. Współpracując w zespołach rówieśniczych i z osobami dorosłymi, członkowie szkolnych kół Caritas nabywają umiejętności niezbędnych do dialogu, kompromisu, wzajemnego wspierania siebie w trudnych sytuacjach życiowych. Mają przy tym wiele okazji do pracy nad sobą, formowania własnej osobowości, pogłębiania nauki Chrystusa o miłosierdziu Bożym i rozwijania poczucia odpowiedzialności za drugiego człowieka. Można zatem stwierdzić, że szkolne koło Caritas wzbogaca, dopełnia i wzmacnia działalność wychowawczą szkoły ukierunkowaną na integralny rozwój uczniów. Uwzględniając orędzie ewangeliczne, pozwala młodym osobom nie tylko zaspokoić naturalne potrzeby związane z aktywnością społeczną, ale także doświadczyć praktycznej realizacji przykazania miłości bliźniego, przyczynia się do lepszego zrozumienia nauki Chrystusa. Właśnie bezinteresowna pomoc inspirowana orędziem ewangelicznym, jakiej członkowie szkolnych kół Caritas udzielają osobom potrzebującym, nie tylko daje wewnętrzną radość, ale także przyczynia się do wychowania młodzieży w duchu miłosierdzia chrześcijańskiego, rozwijając w uczestnikach cnotę dobroci i miłości. Młodzież, angażując się w posługę osobom ubogim i potrzebującym, szerzy w środowisku (szkole, grupie rówieśniczej, sąsiedztwie) miłość braterską, sprawiedliwość społeczną, poczucie solidarności. Swoją postawą przyczynia się też do promowania wartości aktywnego uczestnictwa w społeczności lokalnej. Uczy się altruizmu oraz zespołowego planowania wspólnych inicjatyw charytatywnych i działania opartego na przykazaniu miłości. Jednocześnie ma wiele okazji do rozwijania osobistych uzdolnień i wykorzystania ich dla dobra wspólnego oraz do nawiązywania przyjaźni[40]. Tak więc koło Caritas stanowi dla jego uczestników „(…) szkołę życia i uczy solidarności, gotowości do dawania nie tylko czegoś, ale siebie samych. Antykulturze śmierci, która wyraża się na przykład w narkotykach, przeciwstawia w ten sposób miłość, która nie szuka samej siebie, ale która właśnie w gotowości »utracenia siebie« (por. Łk 17,33 i nn) dla drugiego jawi się jako kultura życia”[41]. Wymaga jednak odpowiednich – określonych nie tylko w regulaminie i statusie, ale także w rocznych planach – konkretnych działań, które mają na celu zaangażowanie młodzieży w realizację założeń wolontariackich szkolnego koła Caritas.

 

 

Opisane w regulaminie i statusie założenia oraz związane z nimi prawa, obowiązki i zadania szkolnego koła Caritas znajdują ukonkretnienie w rocznych planach, które opiekun koła wraz z zarządem i uczniami określa na początku roku szkolnego. Zwykle korespondują one z – planowanymi przez Caritas diecezjalną – działaniami charytatywnymi.

Dobrze opracowany plan roczny, określany też terminem program[42], ma charakter otwarty, a więc zakłada możliwość wprowadzania zmian i podejmowania działań wynikających z aktualnych potrzeb, wymagających nowych i szybkich inicjatyw. Zawiera nie tylko zadania zaproponowane do realizacji przez młodzież i opiekuna, ale także związane z nimi, dostosowane do konkretnych warunków środowiskowych i możliwości grupy, sposoby realizacji tych zadań. Najczęściej mają one charakter wolontariatu wewnątrzszkolnego skierowanego do kolegów i koleżanek, wolontariatu skierowanego do osób z najbliższego otoczenia i wolontariatu akcji wspólnych, które są inspirowane przez Caritas diecezjalną a przy tym powiązane z ogólnopolskimi akacjami charytatywnymi[43]. Innymi słowy, działania wolontariackie, które młodzież podejmuje w związku z przynależnością do szkolnego koła Caritas, są skierowane są m.in. do osób związanych ze szkołą. Znajdują one ukonkretnienie w pomocy chorym, ubogim i niepełnosprawnym kolegom, w udzielaniu pomocy kolegom, którzy mają problemy w nauce, w obronie rówieśników potrzebujących pomocy i akceptacji. Obok tego młodzież podejmuje współpracę ze środowiskiem lokalnym, pomagając np. osobom samotnym w sąsiedztwie, chorym, starszym, potrzebującym nie tylko pomocy materialnej, ale także rozmowy, spotkania z drugim człowiekiem, oczekującym na pomoc w zrobieniu zakupów i w posprzątaniu mieszkania. W ramach wolontariatu związanego z najbliższym otoczeniem uczniowie ze szkolnego koła Caritas włączają się w akcje prowadzone przez Caritas diecezji i parafii. Pomagają np. parafialnym zespołom charytatywnym w podejmowaniu dzieł miłosierdzia, czynnie uczestniczą w sprzątaniu otoczenia przy kościele oraz zaniedbanych i opuszczonych grobów na cmentarzu. Często też służą pomocą katechetom i duszpasterzom w organizowaniu wypoczynku dla dzieci z rodzin ubogich. Obok tych form działalności wolontariackiej szczególne znaczenie ma zaangażowanie młodzieży w pomoc osobom poszkodowanym w wyniku kataklizmów i trudnych sytuacji losowych.

Niemniej istotne są również spotkania formacyjne, które mają na celu wspieranie młodzieży w zdobywaniu wiedzy religijnej i ogólnej oraz w kształtowaniu postawy służby na wzór Chrystusa. Z tym wiąże się formacja religijna i duchowa, której rozwój następuje poprzez udział w osobistych i wspólnotowych praktykach religijnych. Do podstawowych form można tu zaliczyć uczestnictwo w Eucharystii, korzystanie z sakramentu pokuty i pojednania, udział w nabożeństwach, modlitwę osobistą i wspólnotową w intencji dzieł miłosierdzia, jakie Kościół podejmuje w diecezji i w parafii.

W celu realizacji wyżej wymienionych zadań młodzież zaangażowana w działalność szkolnego koła Caritas, przy współpracy z opiekunem, może podejmować różne prace, stosownie do potrzeb oraz możliwości środowiska szkolnego i lokalnego. Zależą one głównie od inicjatywy opiekuna i uczestników koła oraz od akcji charytatywnych, prowadzonych przez Caritas diecezjalną i organizacje (także wspólnoty) istniejące w parafii, na terenie której działa koło. W praktyce wielu młodych ludzi, którzy przynależą do szkolnych kół Caritas,pozyskuje środki finansowe na rzecz ubogich, przeprowadzając różne kwesty, organizując imprezy kulturalne (np. koncerty muzyki religijnej, spektakle teatralne, bajki muzyczne, wernisaże, spotkania poetycko-muzyczne, akademie, wieczornice, koncerty). Obok tego młodzież ze szkolnych kół Caritas aktywnie uczestniczy w organizacji imprez rekreacyjno-sportowych (mecze piłki nożnej lub siatkówki, rajdy rowerowe, spływy kajakowe, spotkania rodzinne przy ognisku lub grillu np. z okazji Dnia Matki), festynów parafialnych (loterie fantowe, konkursy piosenki), dyskotek szkolnych, konkursów tematycznych. Włącza się w zbiórki makulatury, mecze charytatywne, obchody Dnia Papieskiego, rozprowadzanie zniczy przed 1 listopada[44], kiermasze świąteczne, jałmużnę wielkopostną, akcję „Pola Nadziei”[45], propagowanie przekazywania 1% podatku na potrzeby Caritas i udział w zbiórce żywności organizowanej przez Caritas diecezjalną. Prowadzi również kwesty na konkretne cele, które wynikają z potrzeb osób z najbliższego otoczenia (np. na leczenie chorego kolegi, na zakup środków medycznych dla chorej koleżanki czy na jej rehabilitację). Poza udzielaniem pomocy materialnej członkowie koła zajmują się niesieniem pomocy duchowej (odwiedziny chorych w szpitalach, hospicjach i domach prywatnych, spotkania z dziećmi z domów dziecka, organizowanie wieczerzy wigilijnej dla osób samotnych i chorych). Często udzielają swoim rówieśnikom bezpłatnych korepetycji, zbierają używane podręczniki dla uczniów z ubogich rodzin, przygotowują inscenizacje, które uświetniają spotkania integracyjne z dziećmi z domów dziecka czy z osobami z domów pogodnej starości. Uczestniczą też w wydawaniu biuletynów informacyjnych, rozdawaniu przez Caritas diecezjalną paczek dzieciom z rodzin wielodzietnych lub żywności dla ubogich rodzin. Godne uwagi są działania bezpośrednio związane z parafią, takie jak np.: obchody Tygodnia Miłosierdzia, przygotowanie dnia św. Mikołaja dla dzieci z parafialnej świetlicy socjoterapeutycznej, pomoc przy Wigilijnym Dziele Pomocy Dzieciom poprzez rozprowadzanie świec i sprzedaż opłatków wigilijnych, opieka nad dziećmi przygotowującymi się do I Komunii Świętej podczas nabożeństw i prób w kościele. Można zatem stwierdzić, że specyfika każdej z wyżej wymienionych form działalności uczestników szkolnego koła Caritas zależy od tego, komu i w jaki sposób młodzież pomaga w danym czasie oraz jakiego rodzaju jest to pomoc (np. materialna lub duchowa, okazjonalna lub systematyczna).

Wszystkie wyżej opisane sposoby realizacji zadań charytatywno-opiekuńczo-wychowawczych opierają się na pracach zespołowych. Dlatego też w grupie uczniów należących do szkolnego koła Caritas potrzebne są: odpowiednia atmosfera, otwartość, umiejętność dialogu, zdolność do kompromisu, życzliwość, zaufanie i koleżeństwo. Wiążą się one z zaangażowaniem opiekuna w proces wspierania młodzieży, która powinna podjąć pracę nad sobą oraz nabyć umiejętności nawiązywania kontaktów interpersonalnych i rozwijania więzi społecznych. Wymaga to stosowania podczas spotkań formacyjnych metod wielostronnie aktywizujących młodzież (takich jak np. różne odmiany dyskusji, puste krzesło, kalambury, śnieżna kula, panel, trybunał, wzbogaconych o filmy, prezentacje, metodę projektu). Na uwagę zasługuje również metoda miłosiernego Samarytanina, wypracowana na podstawie fragmentu Ewangelii św. Łukasza (Łk 10,30-37),w której to metodzie wyodrębnia się następujące etapy pracy uczniów: zobaczył[46], wzruszył się[47], podszedł[48], udzielił pomocy[49], innych poprosił o pomoc[50], zapewnił o pamięci – niósł w sercu[51]. Chcąc skutecznie ją stosować, należy wielokrotnie odwoływać się do przypowieści biblijnej, odczytywać ją podczas spotkań formacyjnych, a następnie podejmować poszczególne kroki charakterystyczne dla danego etapu pracy. Co więcej, każde spotkanie formacyjne można skoncentrować wokół jednego etapu inspirowanego tekstem przypowieści. W ten sposób uczniowie będą najpierw motywowani do osobistej, pogłębionej, opartej na przypowieści biblijnej, refleksji, a następnie – do dzielenia się własnym doświadczeniem i pomysłami z innymi uczniami ze szkolnego koła Caritas.

Odpowiednio formowane młode osoby, zaangażowane w działania na rzecz dobra drugiego – zwłaszcza potrzebującego pomocy – człowieka, będą potrafiły czerpać radość zarówno ze współdziałania w zespole, jak i z możliwości pomagania innym. Co więcej, mogą też doświadczyć akceptacji i przyjaźni ze strony członków szkolnego koła Caritas i bliźnich, którzy będą w trudnej sytuacji życiowej.

 

 

Opisane kwestie – związane z działalnością szkolnego koła Caritas i jego rolą w wychowaniu młodzieży do wolontariatu chrześcijańskiego – w pełni odpowiadają założeniom integralnej formacji, którą w toku lekcji religii w szkole i podczas spotkań katechetycznych w parafii podejmują katecheci i duszpasterze. Wychodzą też naprzeciw zadaniom, jakie szkoła stawia przed nauczycielami w zakresie działalności wolontariackiej. W założeniach szkolnego koła Caritas widoczne jest ukierunkowanie na integralny rozwój uczestników, powiązanie każdej formy działalności charytatywnej, opiekuńczej i wychowawczej z wartościami uniwersalnymi. Co więcej, szczególne miejsce zajmują tu działania związane ze stwarzaniem młodzieży różnych okazji do rozwijania w sobie wrażliwości serca na ludzi ubogich, potrzebujących wsparcia materialnego i duchowego. Tego rodzaju dążenia wiążą się również z udzielaniem uczniom wsparcia w kształtowaniu postawy otwartości na potrzeby bliźnich oraz chrześcijańskiej miłości bliźniego. Niezwykle istotne są różne inicjatywy, które można planować w ramach szkolnego koła Caritas celem wspierania młodych osób w rozwijaniu formacji duchowej i społecznej oraz w ich integracji ze szkołą, z najbliższym otoczeniem i parafią. Służą one przygotowaniu młodzieży do aktywnego uczestnictwa w życiu regionu, państwa i Kościoła oraz rozwijaniu związanych z tym zainteresowań i umiejętności społecznych. Mają też decydujący wpływ na kształtowanie wśród młodzieży postawy kreatywnej, odpowiedzialnej, wrażliwej, altruistycznej i otwartej na drugiego, a zwłaszcza potrzebującego człowieka. Nie dokonuje się to jednak automatycznie, lecz przy udziale odpowiednio uformowanych opiekunów i asystentów kościelnych, którzy powinni odznaczać się przede wszystkim wrażliwością serca, otwartością, życzliwością, empatią, wielkodusznością. U osób odpowiedzialnych za szkolne koło Caritas są pożądane również takie cechy, jak refleksyjność w działaniu i nad działaniem oraz kreatywność i zdolność do trafnego diagnozowania potrzeb społecznych, wymagających zaspokojenia poprzez udzielenie konkretnej pomocy osobom ze środowiska lokalnego (szkoły, otoczenia, parafii). Wymagana jest też umiejętność współpracy z innymi organizacjami działającymi w szkole, parafii i środowisku lokalnym, gdyż może ona przyczynić się do integracji środowiska, integracji mającej miejsce w celu świadczenia miłości i dobra ludziom ubogim, potrzebującym nie tylko pomocy materialnej, ale także wsparcia duchowego. Samo jednak działanie praktyczne – zarówno podejmowane przez opiekunów, jak i przez młodzież – „(…) pozostaje niewystarczające, jeśli nie jest w nim dostrzegalna miłość do człowieka, miłość, która się karmi spotkaniem z Chrystusem. Głęboki, osobisty udział w potrzebie i cierpieniu drugiego staje się w ten sposób dawaniem samego siebie (…)”[52].

 

 

Słowa kluczowe: szkolne koło Caritas, wolontariat chrześcijański, młodzież, katecheza, edukacja religijna, aktywność społeczna

  

 

 

Abstract. Social changes of the past few years have had a decisive influence on the quality of the young people’s social activity. Beside antisocial attitudes of the young people, one can also notice behaviour indicating the willingness to engage in Christian volunteering through participating in the School Circle Caritas.

The aim of the article is to analyse the opportunities for preparing teenagers for Christian volunteering offered by the School Circle Caritas. The following issues shall be discussed (in the following order): the basic assumptions of the School Circle Caritas, the stages of organising the School Circle Caritas, the role of the School Circle Caritas in the volunteering activities of teenagers, and the ways of carrying out charity, care and upbringing tasks undertaken by members of the circle.

 

Key words: School Circle Caritas, Christian volunteering, teenagers, catechesis, religious educations, social activity

 

 

 

[1] Za prawną podstawę powołania i działalności koła Caritas w szkole uznaje się Ustawę o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r. wraz z późniejszymi zmianami dotyczącymi reformy szkolnictwa w Polsce, które pozwalają na tworzenie przez szkołę własnych statutów. Statut szkoły należy do najważniejszych dokumentów prawnych, regulujących funkcjonowanie szkolnego koła Caritas, gdyż zawiera zapisy decydujące o działalności tego koła w danej szkole oraz określające podstawowe warunki jego działalności (m.in. sposób mianowania opiekuna, zakres jego zadań związanych z prowadzeniem koła, udział uczniów w spotkaniach i inicjatywach koła). W praktyce brak odpowiednich zapisów w statucie szkoły na temat koła Caritas nie oznacza, że nie może ono powstać i działać w danej szkole, gdyż zgodnie z Rozporządzeniem Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, zapewnia się uczniom wspomaganie ich w rozwoju społecznym, który dokonuje się m.in. poprzez udział w różnych formach zrzeszania się na terenie szkoły. Za organizację tego rodzaju działalności odpowiada dyrektor szkoły oraz wyznaczeni przez niego nauczyciele. On też może decydować o tym, czy na terenie szkoły będzie działało koło i w jakiej formie działalność ta ma przebiegać. Więcej na ten temat zob. w: Ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 r. z późniejszymi zmianami, Dz.U. z 2004 r. nr 173, poz. 1808; Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 21 maja 2001 r. w sprawie ramowych statutów publicznego przedszkola oraz publicznych szkół z późniejszymi zmianami, Dz.U. z 2001 r. nr 61, poz. 624, z 2002 r. nr 10, poz. 96, z 2003 r. nr 146, poz. 1416, z 2004 r. nr 66, poz. 606, z 2005 r. nr 10, poz. 75, z 2007 r. nr 35, poz. 222; Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 roku w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego i kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół, Dz.U. z 2009 r. nr 4, poz. 17, wraz z załącznikami do rozporządzenia.

[2] Organizując i planując działalność szkolnego koła Caritas, należy uwzględnić również Ustawę o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie z dnia 24 kwietnia 2003 roku. Reguluje ona bowiem warunki wykonywania świadczeń przez wolontariuszy oraz korzystania z tych świadczeń. Zawiera wiele cennych wskazówek dotyczących sytuacji, w której członkowie szkolnego koła Caritas podejmują pracę poza szkołą na rzecz podmiotów zewnętrznych. Zob. Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie, Dz.U. z 2003 r. nr 96, poz. 873, z późniejszymi zmianami, które zostały ogłoszone w Dz.U. z 2004 r. nr 64, poz. 593; nr 116, poz. 1203 i nr 210, poz. 2135, z 2005 r. nr 155, poz. 1298; nr 169, poz. 1420; nr 175, poz. 1462 i nr 249, poz. 2104, z 2006 r. nr 94, poz. 651, z 2008 r. nr 209, poz. 1316, z 2009 r. nr 19, poz. 100; nr 22, poz. 120 i nr 157, poz. 1241, z 2010 r. nr 28, poz. 146.

[3] W tym miejscu warto dodać, że pierwsze szkolne koło Caritas powstało 16 września 1995 roku w II LO im. płk. Leopolda Lisa Kuli w Rzeszowie. Jego inicjatorką była nauczycielka, pani Maria Kowalska, oraz grupa licealistów zaangażowanych w działalność woluntarystyczną związaną z Caritas diecezjalną. Dzięki zaangażowaniu i poparciu dyrektora Caritas Diecezji Rzeszowskiej, ks. Stanisława Słowika, na terenie tej diecezji zaczęto tworzyć kolejne koła. Obecnie idea szkolnych kół Caritas przyjęła się również w pozostałych diecezjach w Polsce. Opiekę nad nimi sprawują osoby dorosłe (głównie nauczyciele religii). W roku 2008 działały 2.292 szkolne koła Caritas, które zrzeszały 48.772 dzieci i młodzieży oraz 3.157 opiekunów. Więcej na ten temat oraz dane statystyczne można znaleźć np. w: Z. Sobolewski, Raport roczny 2009 Caritas w Polsce. Służmy życiu, Warszawa 2010, s. 49.

[4] Warto przypomnieć, że nazwa Caritas jest zastrzeżona w prawie polskim dla organizacji charytatywnej Kościoła Katolickiego i mogą jej używać jedynie jednostki uprawnione. Uprawnienie to na mocy ustawy z 17 maja 1989 r. o stosunku Państwa do Kościoła Katolickiego w Rzeczypospolitej Polskiej posiadają tylko i wyłącznie Caritas Polska i Caritas Diecezji (art. 7, ust. 2, p. 2 i 3). Organizacje te dysponują nazwą Caritas zgodnie ze swoimi statutami, które z kolei muszą być zgodne z normami prawa kanonicznego; prawu temu bowiem podlega Caritas. Zob. Dz.U. z 1989 r. nr 29, poz. 154 ze zmianami: Dz.U. z 1990 r. nr 51, poz. 297; nr 55, poz. 321; nr 86, poz. 504, z 1991 r. nr 95, poz. 425; nr 107, poz. 459, z 1993 r. nr 7, poz. 34, z 1994 r. nr 1, poz. 3, z 1997 r. nr 28, poz. 153; nr 90, poz. 557; nr 96, poz. 590; nr 141, poz. 943, z 1998 r. nr 59, poz. 375; nr 106, poz. 668; nr 117, poz. 757, z 2000 r. nr 120, poz. 1268, z 2004 r. nr 68, poz. 623.

[5] Działalność tego typu stowarzyszeń jest regulowana przez Kodeks prawa kanonicznego, kan. 298-311 (normy ogólne) oraz 312-320 (normy szczegółowe). Na ich mocy Caritas otrzymuje kościelną osobowość prawną oraz posiada misję kanoniczną do pełnienia posługi charytatywnej i kierowania działalnością charytatywną wiernych. Stąd też wymóg asystenta kościelnego, mianowanego przez władzę kościelną, którego zadaniem jest zagwarantowanie charakteru katolickiego całej działalności Caritas. Chodzi bowiem o to, aby organizacja Caritas (a w jej ramach także koła Caritas w szkole) nie była kolejną organizacją dobroczynną, ale żywym świadectwem miłosierdzia chrześcijańskiego. Przepisy określone w Kodeksie prawa kanonicznego muszą znaleźć odzwierciedlenie w statutach i regulaminach poszczególnych jednostek organizacyjnych Caritas diecezjalnej, a więc także w szkolnym kole Caritas. Zob. Kodeks prawa kanonicznego (25.01.1983), tekst polski, Poznań 1983, kan. 298-320.

[6] A.K. Dycha, M. Gaweł, K. Sagan, Z. Sobolewski, Podręcznik opiekuna szkolnego koła Caritas, Warszawa 2009, s. 12-13.

[7] A. Sokołowska, Caritas szkołą wrażliwości, „Wychowawca”, 2007 nr 4, s. 7.

[8] R. Badura, List otwarty Caritas Diecezji Gliwickiej do dyrektorów, nauczycieli i wychowawców (30 września 2002 r.), s. 1[online], [dostęp: 10 października 2010]. Dostępny w Internecie: http://www.caritas.gliwice.pl/index.php?s=main05-05.

[9] A.K. Dycha, M. Gaweł, K. Sagan, Z. Sobolewski, Podręcznik opiekuna szkolnego koła Caritas, dz. cyt., s. 19, 28-42.

[10] Tamże.

[11] Tamże.

[12] Tamże.

[13] Tamże, s. 14-15.

[14] Warto dodać, że w takiej sytuacji dopuszcza się, by współpracownikami (nie członkami) szkolnego koła Caritas były osoby przynależące do innego wyznania, a nawet niewierzące. Zob. tamże, s. 14.

[15] W tym miejscu należy zauważyć, że zwykle (w szkołach na terenie różnych diecezji) uczniowie, zanim staną się członkami szkolnego koła Caritas,włączają się w jego działalność jako kandydaci, którzy mają te same obowiązki co członkowie oraz prawo uczestniczenia w działalności koła. „Przyjęcia w poczet kandydatów dokonuje Zarząd Koła na wniosek ubiegającego się, za zgodą rodziców (dla kandydata poniżej 18-tego roku życia), po półrocznym okresie kandydackim. Okres kandydacki może ulec skróceniu decyzją Zarządu Koła”. Zob. tamże.

[16] Tamże; Ł. Idem, Pozalekcyjne formy współpracy wychowawczej Kościoła i szkoły na przykładzie Szkolnych Kół Caritas, s. 1-2 [online], [dostęp: 5 października 2010]. Dostępny w Internecie: http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:BMHhq4gPHqsJ:www.hli.org.pl/pl/wd/konferencja-wychowywac-razem/Idem.doc+%C5%81ukasz+Idem&cd=7&hl=pl&ct=clnk.

[17] Tamże.

[18] A.K. Dycha, M. Gaweł, K. Sagan, Z. Sobolewski, Podręcznik opiekuna szkolnego koła Caritas, dz. cyt., s. 18.

[19] Tamże.

[20] Ł. Idem, Pozalekcyjne formy współpracy wychowawczej Kościoła i szkoły na przykładzie Szkolnych Kół Caritas, art. cyt., s. 2.

[21] Tamże.

[22] Tamże.

[23] A.K. Dycha, M. Gaweł, K. Sagan, Z. Sobolewski, Podręcznik opiekuna szkolnego koła Caritas, dz. cyt., s. 13.

[24] Zob. np., opisane na stronach internetowych Caritas poszczególnych diecezji, etapy tworzenia szkolnych kół Caritas.

[25] Należy zauważyć, że w sytuacji, gdy wniosek o powołanie szkolnego koła Caritas składa nauczyciel – opiekun koła, wymagane jest posiadanie pisemnej zgody dyrektora szkoły i dołączenie jej do wniosku. Nie można bowiem bez zgody dyrektora szkoły powołać koła na terenie placówki, którą on kieruje. Zob. A.K. Dycha, M. Gaweł, K. Sagan, Z. Sobolewski, Podręcznik opiekuna szkolnego koła Caritas, dz. cyt., s. 13.

[26] Warto również dodać, że władze Caritas diecezjalnej mogą powołać szkolne koło Caritas z własnej inicjatywy, zwykle jednak czynią to na wniosek zainteresowanych, czyli uczniów i nauczycieli, zawsze jednak za zgodą dyrektora szkoły. Natomiast sam dyrektor szkoły ani inny organ szkoły (np. rada rodziców) nie może tego dokonywać, zwłaszcza jeśli chodzi o szkołę publiczną. W takiej sytuacji zostałaby naruszona wspomniana wyżej autonomia kościelna, zagwarantowana przez konkordat.

[27] Zwykle na takie spotkanie jest zapraszany dyrektor lub zastępca dyrektora Caritas diecezji. Zob. tamże.

[28] Tamże. Zob. http://www.olsztyn.caritas.pl/szkolne_kola_caritas.html, dostęp: 11 października 2010.

[29] Należy dodać, że częstotliwość spotkań poszczególnych kół jest zróżnicowana: są szkoły, w których uczniowie w ramach koła spotykają się systematycznie (np. raz w miesiącu) celem pogłębienia formacji chrześcijańskiej. Zdarza się, że spotkania te odbywają się częściej (np. 2 razy w miesiącu: przy czym jedno spotkanie jest formacyjne, a drugie organizacyjne). Zwykle jednak opiekunowie kół – z uwagi na ograniczone możliwości czasowe uczniów i deklarowaną przez nich częstotliwość udziału w spotkaniach – organizują je tylko w celu zaplanowania i przygotowania akcji charytatywnych. Zob. Z. Sobolewski, Szkolne Koła Caritas – formacja chrześcijańska poprzez działanie, s. 4 [online], [dostęp: 10 października 2010]. Dostępny w Internecie: http://www.drohiczyn.caritas.pl/downloand/skc.pdf.

[30] Tamże.

[31] A.K. Dycha, M. Gaweł, K. Sagan, Z. Sobolewski, Podręcznik opiekuna szkolnego koła Caritas, dz. cyt., s. 16-17.

[32] Tamże.

[33] Tamże.

[34] Tamże.

[35] Więcej na ten temat pisze np. S. Mojek, Wolontariat chrześcijański wyrazem czynnej miłości bliźniego, „Roczniki Teologiczne”, 2000 z. 3, s. 189-207; W. Przygoda, Wolontariat chrześcijański w życiu i działalności Kościoła, „Roczniki Naukowe Caritas”, 5 (2001), s. 9-58; E. Staropiętka-Kuna, Szkolny Klub Wolontariatu mikroszkołą wychowania do miłosierdzia, „Edukacja, Teologia i Dialog”, 1 (2004), s. 247-249.

[36] Przypominał o tym wielokrotnie papież Jan Paweł II. Również papież Benedykt XVI – podczas wizyty biskupów polskich „ad limina Apostolorum” (25 XI 2005 r.) – mówiąc o wychowaniu młodzieży, wskazał na szanse, jakie w zakresie integralnie rozumianego wychowania do wiary stwarza angażowanie młodych ludzi w różne formy wolontariatu chrześcijańskiego, rozwijającego w każdym człowieku to, co dobre. Zob. np. Jan Paweł II, Miłość najwspanialszą formą ewangelizacji. Przesłanie na zakończenie Międzynarodowego Roku Wolontariatu (5 XII 2001 r.), s. 1-2 [online], [ dostęp: 11 października 2010]. Dostępny w Internecie: http://www.opoka.org.pl/biblioteka/W/WP/jan_pawel_ii/przemowienia/wolontariat_05122001.html; Benedykt XVI, Słowo do biskupów polskich podczas wizyty „ad limina Apostolorum” (25 XI 2005 r.),  s. 2 [online], [dostęp: 11 października 2010]. Dostępny w Internecie: http://www.opusdei.pl/art.php?p=11439.

[37] Tamże.

[38] Więcej o tym – w świetle encykliki „Deus caritas est” – pisze np. D. Bryl. Zob. tenże, Wyzwania duszpasterskie i katechetyczne encykliki „Deus Caritas Est”, „Katecheta”, 50 (2006) nr 5, s. 40-44.

[39] Do takich wniosków prowadzą nie tylko założenia szkolnych kół Caritas, ale fakt, że w wielu diecezjach działają centra wolontariatu, które zajmują się monitoringiem, koordynacją i propagowaniem działalności szkolnych kół Caritas. Osoby zaangażowane w pracę tych centrów organizują szkolenia, spotkania diecezjalne, pielgrzymki i rekolekcje zamknięte dla wolontariuszy. Częstotliwość wyżej wymienionych inicjatyw jest uzależniona od lokalnych potrzeb i możliwości. Zob. Z. Sobolewski, Szkolne Koła Caritas – formacja chrześcijańska poprzez działanie, art. cyt., s. 4.

[40] Pisze o tym z perspektywy opiekuna szkolnego koła Caritas np. M. Tylman, Szkolne Koła Caritas, „Wychowawca”, 2007 nr 4, s. 8-9.

[41] Benedykt XVI, Encyklika „Deus caritas est” o miłości chrześcijańskiej, Poznań 2005, 30.

[42] Zob. przykładowy program opracowany przez H. Rybaczuk, zatytułowany „Program działalności Szkolnego Koła »Caritas«, opublikowany w: „Zeszyty Formacji Katechetów”, 2001 nr 1, s. 84-86. Również na stronach internetowych wielu szkół w Polsce można znaleźć linki do stron koła Caritas, działającego na terenie danej szkoły, oraz – opracowanych przez opiekunów – autorskich programów pracy opiekuńczo-charytatywno-wychowawczej. Daje się w nich zauważyć dostosowanie działań wolontariackich do warunków i potrzeb środowiska lokalnego. Celem egzemplifikacji można też wskazać programy dostępne na następujących stronach internetowych: http://www.caritas.zgora.pl/files/user//SKC%20-%20dokumenty/skc_program.pdf;

http://www.koszalin.caritas.pl/skc/propozycje/52-zsp-slawoborze; http://www.koszalin.caritas.pl/skc/propozycje/53-sp3-darlowo; http://webcache.googleusercontent.com/search?q=cache:rDNU_eQ6CYUJ; http://www.sp3.olecko.edu.pl/kolazainter/caritas/program%2520caritas.doc+program+szkolnego+ko%C5%82a+carutas&cd=6&hl=pl&ct=clnk&gl=pl.

[43] A.K. Dycha, M. Gaweł, K. Sagan, Z. Sobolewski, Podręcznik opiekuna szkolnego koła Caritas, dz. cyt., s. 20-21.

[44] Tego rodzaju inicjatywa, określana terminem „obiad za znicz”, ma na celu rozprowadzanie zniczy przez parafię. Dochód ze sprzedaży zostaje przeznaczony na dożywianie dzieci (obiady w szkole). Zob. A.K. Dycha, M. Gaweł, K. Sagan, Z. Sobolewski, Podręcznik opiekuna szkolnego koła Caritas, dz. cyt., s. 24.

[45] „»Pola Nadziei« to organizowana od 13 lat (od roku 1997) kampania zbierania funduszy na rzecz opieki dla osób terminalnie chorych, którą od 26 lat prowadzi Towarzystwo Przyjaciół Chorych »Hospicjum im. św. Łazarza« w Krakowie. Celem prowadzonej akcji jest nie tylko pozyskanie środków finansowych na opiekę nad chorymi w ostatnim okresie ich życia, ale również szerzenie idei hospicyjnej oraz uwrażliwienie dzieci i młodzieży na potrzeby osób chorych. Krakowskie Hospicjum jest kolebką polskich »Pól Nadziei« i koordynatorem ogólnopolskiej akcji. Od 2003 roku program »Pól Nadziei« jest również realizowany przez hospicja w innych miastach Polski”. W roku 2010 w akcję włączyło się 47 hospicjów z 36 miast Polski. „Każde z Hospicjów realizuje program na swoim terenie, pozyskując środki na własną działalność, z zachowaniem ustalonych w Krakowie zasad”. Kampania „Pola Nadziei” ma wymiar społeczny. Dzięki zaangażowaniu wolontariuszy – głównie osób młodych – rośnie w społeczeństwie polskim świadomość potrzeby niesienia bezinteresownej pomocy osobom chorym i cierpiącym. Zob. Pola Nadziei. Aktualności, uczestnicy, program, s. 1 [online], [dostęp: 14 października 2010]. Dostępny w Internecie: http://www.polanadziei.pl/.

[46] Jest to pierwszy etap pracy, który polega na dostrzeżeniu w otoczeniu (szkole, społeczności lokalnej, parafii) osób potrzebujących pomocy, podobnie jak to uczynił człowiek z ewangelicznej przypowieści, który szedł z Jeruzalem do Jerycha. Z tym wiąże się rozpoznanie potrzeb tych osób oraz analiza różnych obszarów ubóstwa w szkole, otoczeniu i parafii. Zob. A.K. Dycha, M. Gaweł, K. Sagan, Z. Sobolewski, Podręcznik opiekuna szkolnego koła Caritas, dz. cyt., s. 22.

[47] Na tym etapie pracy uczniowie są motywowani do rozwijania w sobie zdolności empatii i współczucia, a więc podstawowych cech niezbędnych do zrozumienia potrzeb drugiego człowieka (zwłaszcza biednego, oczekującego wsparcia) i zaangażowania się w pomaganie bliźnim. Zob. tamże, s. 23.

[48] Trzeci etap pracy polega na zbliżeniu się do drugiego człowieka i jego problemów. Chodzi tu najpierw o własną refleksję nad sytuacją osób, które potrzebują pomocy, oraz analizę możliwych do podjęcia inicjatyw o charakterze charytatywnym i wolontariackim. Zob. tamże.

[49] Uczniowie angażują się tu w konkretne działania na rzecz bliźnich, czyli podejmują czyny miłosierdzia. Ten etap wykracza poza ramy czasowe oraz formę spotkań organizacyjnych i formacyjnych w szkole. Wymaga zatem zaangażowania w inicjatywy zewnętrzne, podejmowane przez uczestników szkolnego koła Caritas wobec rówieśników i osób starszych, potrzebujących wsparcia. Tu też jest miejsce na zaangażowanie w różnego rodzaju akcje planowane przez Caritas diecezji oraz przez parafialne zespoły Caritas. Zob. tamże.

[50] Tak określony, przedostatni etap pracy z zastosowaniem metody miłosiernego Samarytanina wskazuje na potrzebę podejmowania umiejętnej współpracy z innymi (np. z duszpasterzami, kolegami i koleżankami przynależącymi do koła Caritas w innej szkole i parafii, z wolontariuszami ze szkolnego koła wolontariuszy) w celu wspólnego angażowania się w dzieło pomocy osobom potrzebującym. Zob. tamże.

[51] Jest to końcowy etap pracy z zastosowaniem metody miłosiernego Samarytanina. Polega on na uwrażliwianiu młodzieży na potrzebę trwałej pamięci o drugich w formie modlitwy, obecności, drobnych znaków pamięci i gotowości do pomocy. Chodzi o to, by osoby w potrzebie miały poczucie obecności drugiego człowieka, a uczestnicy zaangażowani w prace szkolnego koło Caritas czuli się odpowiedzialni za drugą osobę – nie tylko w kwestii udzielania jej pomocy materialnej, ale także wsparcia duchowego. Takie ukierunkowanie aktywności wolontariackiej służy integralnej formacji młodzieży, gdyż motywuje ją do konsekwencji w działaniu, współodpowiedzialności oraz do osobistej i wspólnotowej modlitwy. Zob. tamże.

[52] Benedykt XVI, Encyklika „Deus caritas est”, 34.