Katecheta 7/2013

W Wydawnictwie Naukowym UPJPII, w serii wydawniczej DUC IN ALTUM, ukazał się następny tom, trzynasty, pt. Treść i metoda katechezy historiozbawczej. Autorka tej publikacji, A.E. Klich, jest osobą dobrze przygotowaną do podjęcia omawianego tematu. W roku 2004 obroniła rozprawę doktorską na KUL pt. Pismo Święte w polskiej katechezie posoborowej. Studium egzegetyczno-katechetyczne, opublikowaną drukiem w Wydawnictwie Naukowym PAT, Kraków 2005. Z jej inicjatywy powstała seria wydawnicza Duc in altum, w której ukazało się już dwanaście tomów, wszystkie pod jej redakcją, a dwie pozycje jej autorstwa. Publikacje te mają charakter teoretyczno-praktyczny z zakresu Pisma Świętego i katechezy.
Publikacja zawiera wstęp, zakończenie i cztery rozdziały: I Koncepcja historii zbawienia, II Otwieranie Biblii katechizowanym, III Otwieranie katechizowanych na orędzie Biblii, IV Metody katechezy historio zbawczej.
            We wstępie Autorka zaznacza, że publikacja jest wyrazem doświadczenia i potrzeby naszych czasów. W rozważaniach na temat nowej ewangelizacji zauważono, że w przekazie wiary proponujemy wiedzę, umiejętność, sprawność techniczną, ale to nie wystarcza. Całe nauczanie Kościoła winno być skoncentrowane na osobie Jezusa Chrystusa, który żyje i działa w swoim Kościele. Takie zadanie podejmuje właśnie katecheza historiozbawcza.
W pierwszym rozdziale A.E. Klich omawia pojęcie zbawienia w kontekście pozabiblijnym, czyli w środowisku religii poza chrześcijańskich i w filozofii (s. 9-25). Zwraca uwagę na cykliczne pojęcie czasu w religiach kosmicznych, według których pełnia jest na początku, do którego trzeba ustawicznie powracać. Następnie omawia ideę zbawienia w religiach pogańskich (misteriach greckich i helleńskich), po czym pojęcie zbawienia w systemach filozoficznych (w ujęciu Pitagorasa, w nauce Platona, w poglądach stoików i neopitagorejczyków) i różnych nurtach gnostyckich, wreszcie mówi o dążeniu do wyzwolenia w hinduizmie i buddyzmie.
            Autorka dość dokładnie przedstawia biblijną koncepcję zbawienia (s. 25-80). Najpierw biblijne pojęcie historii, która ma charakter religijny, wychowawczy, budujący i kerygmatyczny. Następnie omawia terminologię w księgach zarówno Starego jak i Nowego Testamentu: „zbawić”, „zbawienie”, „Zbawiciel”, „odkupić”, „Odkupiciel”, „usprawiedliwić”; także pojęć bliskoznacznych: „przebłagać”, „oczyścić”, „oczyszczenie” i „ekonomia zbawienia”. Po czym znajdujemy określenie historii zbawienia: jako „całokształt wydarzeń zbawczych, które pozytywnie lub negatywnie (grzech prowokujący miłosierdzie Boże) łączy się z ostatecznym zbawieniem człowieka” (s. 42). W ujęciu linearnej koncepcji świata historię zbawienia możemy podzielić na następujące okresy: 1) prehistoria; 2) początek stworzenia; 3) starotestamentalny adwent obietnicy; 4) Jezus Chrystus (historyczny); 5) czas Kościoła; 6) koniec obecnego czasu i świata (s. 45). Po czym A.E. Klich zauważa, że biblijna teologia zbawienia zasługuje na miano soteriologii miłości w potrójnym znaczeniu: 1) inicjatywa zbawienia człowieka ma swe źródło w miłości Ojca; 2) zbawienia dokonał Jezus Chrystus z miłości do Ojca i do grzesznych ludzi; 3) miłość tę rozlewa w sercach Duch Święty, który jest Duchem Miłości (s. 46). Rezultatem zbawienia jest uwolnienie od grzechu i wyzwolenie z mocy diabła i dar Ducha Jezusa (Ef 1,13-14). Drugą cechą zbawienia jest chrystocentryzm, a zjednoczenie z Chrystusem dokonuje się w Duchu Świętym.
            W trzeciej części rozdziału Autorka omawia historię zbawienia w nauczaniu Soboru Watykańskiego II i w teologii (s. 80-96). Na podstawie tych dokumentów możemy określić etapy zbawienia: pierwszym jest stworzenie, następnym historia patriarchów, czyli historia narodu wybranego. Okres ten był przygotowaniem na przyjście Chrystusa Odkupiciela (KO 15), w którym dokonała się pełnia objawienia i pełnia zbawienia. Obecnie zbawienie dokonuje się w Kościele, a ponowne przyjście Chrystusa w chwale oraz powszechne zmartwychwstanie będą wypełnieniem historii zbawienia.
            W drugim rozdziale Autorka omawia zasadniczy temat publikacji - Pismo Święte źródłem katechezy Kościoła (s. 97-113). Na początku podkreśla główną myśl tego rozważania, że Bóg objawił się poprzez czyny i słowa wewnętrznie ze sobą powiązane (KO 2). Objawienie to dokonało się pod natchnieniem Ducha Świętego, stąd ma charakter bosko-ludzki. Następnie podkreśla, że Pismo Święte wraz z Tradycją stanowią najwyższą regułę wiary Kościoła (KO 21). Jeżeli są one najwyższą regułą wiary, to powinny być punktem wyjścia dla refleksji teologicznej i nie można zapominać o tym w duszpasterstwie i katechezie. Przypomina niektóre teksty z dokumentów soboru: „Niech studium ksiąg świętych stanie się niejako duszą teologii” (KO 24); Pismo Święte jest „umocnieniem wiary, pokarmem duszy i trwałym źródłem życia duchowego” (KO 21).
            Następnie znajdujemy omówienie literackich i teologicznych zasad interpretacji Biblii (s. 113-127). Tu A.E. Klich zaznacza, że Biblia - jak każde dzieło literackie - podlega regułom interpretacji naukowej. Egzegeci dużo uwagi poświęcają badaniu gatunków literackich, źródeł, historii redakcji, kontekstowi bliższemu i dalszemu oraz tekstom paralelnym. W interpretacji Biblii nie możemy ograniczyć się do wymiaru czysto ludzkiego, gdyż Pismo Święte jest słowem Bożym. Dlatego konieczne jest zastosowanie zasad teologicznych: jedności obydwu testamentów, analogii wiary, żywej Tradycji Kościoła i Urzędu Nauczycielskiego Kościoła. W poznawaniu przesłania Pisma Świętego pomagają nam zasady hermeneutyki biblijnej (s. 127-143) i metody interpretacji (historyczno-krytyczna, narracyjna i retoryczna).
            W omawianej publikacji Autorka zwraca również uwagę na błędy w interpretacji Pisma Świętego (uzasadniających cytatów, moralizmu, historyzmu i psychologizmu), a także na niebezpieczeństwo fundamentalizmu biblijnego w katechezie (s. 143-159), który polega na przekonaniu, że Bóg nie respektuje wolności człowieka i jego ludzkiego działania. Gdy chodzi o Stary Testament A.E. Klich zwraca uwagę na istnienie elementów mitycznych w tekstach biblijnych, a wśród gatunków literackich Nowego Testamentu wymienia logia, apoftegmaty, paradygmaty, opisy cudów, opis męki i sceny powołania.
            W trzecim rozdziale mowa jest o otwieraniu katechizowanych na orędzie Biblii. Rozważanie rozpoczyna się od omówienia znaczenia przed-rozumienia treści biblijnych w katechezie (s. 120-185). Chodzi tu o rozpoznanie pojęć i obrazów Boga, które ukształtowały się w psychice dziecka pod wpływem przeżytych doświadczeń, zarówno w okresie prenatalnym, a później w różnych okresach dzieciństwa i w okresie młodzieńczym. Ważne jest zwrócenie uwagi na poznanie faz religijności dziecka: na religijność fantazyjną (4-5 rok), realistyczną (6-7 rok), autorytarno-moralną (od 8 do 12 roku) oraz okres religijności autonomicznej (ok. 12 do 16 roku).
            Następnie A.E. Klich omawia temat rozwoju intelektualnego dzieci w formacji biblijnej (s. 189-209). Podkreśla ważność wprowadzenia do modlitwy i Pisma Świętego w formacji młodych. Nawiązując do dokumentów Kościoła zauważa, że sprawą dużej wagi jest trafny wybór tekstów, odpowiednio do percepcji mentalnej dzieci, aby były one zrozumiałe i przyczyniały się do ich rozwoju duchowego. Katecheza powinna pobudzać dzieci do aktywności i prowadzić do osobistej odpowiedzi na słowo i dar Boga. Przy tym należy zwracać uwagę na rozwój dziecka w sferze fizycznej, intelektualnej, emocjonalnej i duchowej. Stąd wniosek, że w pracy katechety potrzebna jest dobra znajomości zarówno Pisma Świętego, ale także psychiki dziecka.
            W trzeciej części tego rozdziału Autorka zwraca uwagę na budzenie zapotrzebowania młodzieży na tematy biblijno-religijne (s. 209-220). Zapytuje, jak budzić zainteresowanie tymi tematami? Wspomina zasadę indywidualizacji i stwierdza, że pytania wychowanków powinny w dużej mierze ukierunkowywać nauczanie. Bardzo ważną rzeczą jest, aby katecheza koncentrowała się na osobie Jezusa Chrystusa, którego katechizowani mają poznać, kochać i naśladować.
            Czwarty rozdział ma charakter praktyczny. Mówiąc o metodach katechezy biblijnej (s. 221-226) A.E. Klich omawia w świetle dokumentów Kościoła cele aktywnych form katechezy oraz stosowanie obrazu, ikony, inscenizacji, bibliodramy i medytacji (s. 224-227). Dość szeroko opisuje formy katechezy biblijnej (s. 227-309). Najpierw podaje rozważania teoretyczne na dany temat, a następnie ilustruje to przykładem katechezy. Katechezy te zostały opracowane przez Autorkę i siostry studiujące w Międzyzakonnym Wyższym Instytucie Katechetycznym. Wśród form katechezy zostały omówione: opowiadanie Biblii, medytacja biblijna z obrazem, katechetyczna celebracja słowa Bożego, inscenizacje biblijne, memoryzacja tekstu i praca z tekstem biblijnym.
Treść publikacji jest bardzo aktualna, zwłaszcza w roku wiary i nowej ewangelizacji. Materiał jest ułożony logicznie. Na uwagę zasługuje nie tylko doświadczenie Autorki, ale także znajomość literatury. Należy podkreślić znajomość, wykorzystanie i kierowanie się wskazaniami zawartymi w dokumentach Kościoła. Nadto publikacja ta ma charakter teoretyczno-praktyczny. Czytelnik znajdzie w niej dużo wiadomości zarówno z biblistyki, jak i katechezy. A podane przykłady katechez ukazują, jak wykorzystać zdobytą wiedzę w praktyce. Pod względem formalnym tekst jest starannie przygotowany do druku.
Jest to cenna pozycja dla tych, którzy przygotowują się do pracy katechetycznej, którzy już tę posługę pełnią, a także – ośmielam się powiedzieć - dla wykładowców tego przedmiotu. Będzie ona również ważnym przyczynkiem do pogłębienia wiary i prowadzenia nowej ewangelizacji. Tak prowadzona katecheza otwiera Biblię dla katechizowanych, katechizowanych na przyjęcie słowa Bożego i prowadzi do spotkania Osoby Jezusa Chrystusa, który żyje i działa w obecnym okresie historii zbawienia.

Ks. Stanisław Wypych CM – doktor habilitowany, emerytowany wykładowca egzegezy Starego Testamentu (Pięcioksiąg, Księgi Historyczne i Księgi Prorockie) w Papieskiej Akademii Teologicznej w Krakowie (obecnie UP JPII); kontynuuje wykłady w Międzyzakonnym Wyższym Instytucie Katechetycznym i w Instytucie Teologicznym, Księży Misjonarzy z egzegezy ksiąg Starego Testamentu oraz z historii  zbawienia i teologii Psalmów; w latach 2004-2008 dyrektor Międzyzakonnego Wyższego Instytutu Katechetycznego.