Katecheta 1/2015

 
„Wychowanie nigdy nie było rzeczą łatwą, a dziś, jak się wydaje, staje się coraz trudniejsze” (Benedykt XVI, List do diecezji rzymskiej o pilnej potrzebie wychowania, 21 I 2008 r.). Przywołana powyżej myśl Benedykta XVI znajduje swoje potwierdzenie w opiniach wielu rodziców, nauczycieli, kapłanów i wszystkich tych, na których spoczywa bezpośrednia odpowiedzialność wychowawcza. Obrazuje ona również wychowawcze zmagania dzisiejszej szkoły. Ta trudna i zarazem złożona rzeczywistość wychowawcza zmusza jednak do refleksji, aby trud wychowania mógł przynosić dobre owoce. To apel o wejście na drogę wspólnego namysłu, aby zamiast popadać w pesymizm i apatię, odważnie szukać możliwości, nowych pomysłów i nadziei.
W takim duchu należy spojrzeć na omawianą publikację na temat wychowania w szkole. Autorzy nie zatrzymują się na trudnościach oraz poczuciu bezradności, ale chcą prowadzić ku twórczym działaniom i możliwościom. Ta próba pozytywnego spojrzenia na szkolne wychowanie stanowi wielką wartość refleksji. Autorzy widzą wiele problemów i trudności, ale jednocześnie odważnie szukają możliwości ich zmiany. Ksiądz R. Chałupniak stwierdza we Wstępie, że podjęto starania, aby „ukazać określone szanse i nadzieje związane z oddziaływaniem wychowawczym na terenie szkoły. W większości są to rozważania i doświadczenia łączące się z przekonaniem, że wychowanie w szkole jest możliwe, że konkretne działanie wychowawcze może przynieść bardzo pozytywne efekty, choć nie zawsze „«wykazane» i «przeliczone» w szkolnych sprawozdaniach” (s. 6). Warto sięgnąć po to bogactwo poszukiwań, aby szerzej i głębiej spojrzeć na wychowanie w szkole, zaczerpnąć nowych pomysłów i pokrzepić ducha.
Książka jest owocem konferencji naukowej zorganizowanej pod tym samym tytułem w Opolu w dniu 29 marca bieżącego roku. Stanowi ona wynik interdyscyplinarnej refleksji podejmowanej przez środowiska pedagogiczne i teologiczne Uniwersytetu Opolskiego: Instytut Studiów Edukacyjnych Wydziału Historyczno-Pedagogicznego oraz Katedrę Katechetyki i Teologii Pastoralnej Wydziału Teologicznego. To podwójne, teologiczno-pedagogiczne, spojrzenie jest wyrazem wspólnej troski o wychowanie, w którym poszukiwania teologii i pedagogiki wzajemnie się wzbogacają i uzupełniają.
Nie sposób nie docenić też współpracy z Opolskim Kuratorium Oświaty, Wydziałem Oświaty Urzędu Miasta Opola, Miejskim Ośrodkiem Doskonalenia Nauczycieli w Opolu oraz Wydziałem Katechetycznym Kurii Opolskiej. Niewątpliwie współpraca z tymi organami dodaje wartości podejmowanej refleksji. Wkład tych instytucji pozwala spojrzeć na wychowanie przez pryzmat praktyki szkolnej. Istnieje bowiem zagrożenie, że bez otwarcia się na głosy i sugestie organów bezpośrednio zaangażowanych w wychowanie uniwersytecka refleksja naukowa może stać się tylko teoretycznym namysłem, często oderwanym od rzeczywistości. Zawsze pozostają bardzo cenne i pożądane głosy pochodzące od osób zarządzających oświatą, metodyków i konsultantów szkolących grono pedagogiczne, i wreszcie samych nauczycieli zaangażowanych w edukację. Dobrze więc, że Organizatorom nie zabrakło otwartości ani odwagi.
Tak przyjęte założenia sprawiają, że omawiana publikacja obejmuje nie tylko teoretyczne założenia wychowania, ale formułuje również praktyczne implikacje. Jak podają Organizatorzy konferencji i Redaktorzy książki, chodziło o „ukazanie możliwości i konieczności oddziaływań wychowawczych w środowisku szkolnym oraz wskazanie konkretnych przykładów takiego wychowania” (s. 6-7).
Książka nie zawiera jedynie wykładów wygłoszonych podczas wspomnianej konferencji, ale została wzbogacona wieloma innymi artykułami podejmującymi tematykę wychowania. Powstała w ten sposób poważna pozycja naukowa zawierająca 45 artykułów. Całość obejmuje prawie 500 stron i została podzielona na pięć części. Pierwsza część jest poświęcona teoretycznym założeniom szkolnego wychowania. Dokonując analizy i oceny myśli wychowawczej, zarysowano sytuację prawną wychowania w Europie i w Polsce, omówiono wybrane współczesne koncepcje wychowania, wskazano na konieczność wychowania permanentnego, zasygnalizowano trudności i kryzysy wychowawcze, sformułowano zadania i postulaty. Autorami tych refleksji są ks. A. Kielian, E. Szkoda, S. Włoch, ks. M. Nowak, M. Nowak-Dziemianowicz, A. Kącki, Z. Remiszewska, ks. J. Kochel, K. Wereszczyńska, I. Konopnicka, T. Kłosińska, ks. bp M. Mendyk i E. Smak. W części drugiej zwrócono uwagę na rolę wychowawcy, zarówno w wymiarze teorii, jak i praktyki pedagogicznej. Dobrze się stało, że podtrzymując pozytywne patrzenie na współczesne wyzwania wychowawcze, wskazano nie tylko na obowiązki wychowawcy, ale ukazano również możliwości jego twórczej i owocnej pracy. Autorami tego rodzaju przemyśleń są G. Grochowski, A. Iszczuk, A. Malec, M. Ganczarska, ks. K. Sosna, M. Szeląg, A. Konopnicki i A. Zellma. Część trzecia została poświęcona założeniom programowym w odniesieniu do poszczególnych etapów edukacyjnych. Zostały one omówione w artykułach autorstwa E. Karcz-Taranowicz, I. Koszyk, A. Włoch, M. Drost-Rudnickiej, M. Ludwig, M. Szafors i J. Raźniewskiej. W kolejnej, czwartej części próbuje się szukać metod i środków wychowania oraz działań w zakresie poszczególnych przedmiotów szkolnych. Artykuły ukazują bardzo konkretne przykłady działań wychowawczych. Ich autorami są T. Michalewski, M. Górka, M. Białokur, ks. P. Mąkosa, ks. J. Podzielny, ks. R. Chałupniak, M. Biliński, A. Rayzacher-Majewska, M. Stach-Hejosz, M. Boniecka, I. Matuszewska i G. Ptak. Wreszcie ostatnia, piąta, część jest wyjściem poza kontekst polski i opisuje doświadczenia wychowania szkolnego w krajach europejskich, takich jak Austria, Wielka Brytania, Francja, Słowacja i Słowenia. To bardzo ciekawa część, która wzbogaca refleksję nad wychowaniem. Stawarza ona szansę konfrontacji środowiska polskiego z europejskim, aby szerzej spojrzeć na rodzime problemy i drogi ich rozwiązywania. Pomagają w tym teksty takich znawców środowisk europejskich, jak M. Rynkal, E. Osewska, ks. B. Skłodowski, I. Matuszewska czy ks. J. Vodicar.
Warto zauważyć, że książka w swoim interdyscyplinarnym spojrzeniu na problem wychowania podkreśla znaczenie religii w procesie wychowania. Odnajdujemy w niej trzy bardzo ważne i ciekawe teksty. Są one następujące: ks. bp M. Mendyk, Edukacja religijna integralną częścią wychowania; A. Zellma, Nauczyciel religii jako wychowawca, ks. P. Mąkosa, Szkolna lekcja religii istotnym elementem wychowania w szkole. Również w innych artykułach, jakkolwiek bezpośrednio nie poświęconych temu problemowi, pojawia się też dużo odniesień do kwestii religijnych. Należy to szczególnie zauważyć i podkreślić. Autorzy bardzo wyraźnie akcentują potrzebę integralnego spojrzenia na proces wychowania, w którym nie można pominąć wychowawczego wpływu religii. Obecność tych refleksji staje się szczególnie potrzebna w kontekście dzisiejszych decyzji i działań podmiotów odpowiedzialnych za szkolną edukację, które nie zawsze wykazują należne zrozumienie wartości lekcji religii dla szkolnego wychowania. Bardzo słuszne jest stwierdzenie redaktorów książki, że „chcąc pisać o wychowaniu, trudno jest oddzielać, a tym bardziej pomijać zagadnienia związane z religią. Dla zdecydowanej większości uczniów, rodziców i nauczycieli religia jest istotnym elementem ich systemu wartości i szeroko rozumianego światopoglądu. Bez odniesienia do religii współczesne koncepcje pedagogiczne oraz sama praktyka wychowania pozostają niepełne” (s. 8). Dzięki tego rodzaju artykułom recenzowana pozycja staje się kontynuacją obecnej w naszym kraju refleksji nad tematem roli religii w wychowaniu, o czym świadczą chociażby niedawne publikacje, takie jak: Z. Marek, Religia. Pomoc czy zagrożenie dla edukacji?, Kraków 2014, czy też Edukacyjny potencjał religii, red. J. Bagrowicz, J. Horowski, Toruń 2012.
 
Według słów Redaktorów książka jest „kolejnym głosem w dyskusji na temat tego, co dzieje się w szkole w zakresie przekazu wartości kolejnym pokoleniom” (s. 7). Jest to cenny głos, który podejmując refleksję nad przekazem wartości, tak naprawdę prowadzi do pytania o wychowywanie do prawdy. Jakkolwiek w żadnym z tytułów artykułów nie ma bezpośrednich odniesień do tego stwierdzenia, to jednak daje się je odczytać czy wyczuć w wielu podejmowanych analizach. Lektura książki sprawia, że czytelnik, patrząc na wychowanie, sięga bardzo głęboko i stawia pytania o ostateczne prawdy w życiu człowieka. Refleksja dokonana w Opolu bardzo dobrze harmonizuje w ten sposób z tegoroczną inicjatywą Tygodnia Wychowania, organizowanego przez Komisję Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski. Twórcze przejście od „bezradności do możliwości” może dokonać się tylko na fundamencie prawdy, kiedy wychowawcy będą „ukazywali wartość odkrywania ostatecznej prawdy o świecie, o człowieku i o Bogu. Ważne jest przy tym, aby pokazywali oni, jak do tej prawdy dążyć i w jaki sposób kierować się nią w codziennym życiu. W ten sposób dzieci i młodzież znajdą się w szkole prawdy i będą wychowywani przez prawdę” (List pasterski Episkopatu Polski z okazji IV Tygodnia Wychowania, 14-20 IX 2014 r.). 
 
Ks. Wojciech Osial – doktor habilitowany katechetyki, wykładowca w WSD w Łowiczu i w WSD Księży Pallotynów w Ołtarzewie, rzeczoznawca do spraw oceny programów nauczania religii Komisji Wychowania Katolickiego Konferencji Episkopatu Polski.

Tekst w wersji PDF dostępny pod adresem:
http://katechetyka.diecezja.opole.pl/Wychowanie%20w%20szkole%20Opole%202014%20OBT%20141.pdf.