Katecheta 5/2015

 
Podręcznik nr AZ-11-01/10-KR-7/15 do nauczania religii rzymskokatolickiej na terenie całej Polski, z zachowaniem praw biskupów diecezjalnych, przeznaczony dla klasy I szkoły podstawowej, zgodny z programem nauczania numer AZ-1-01/10.
Prezentowane materiały do nauczania religii w I klasie szkoły podstawowej obejmują:
1. Podręcznik dla ucznia: Elementarz Dziecka Bożego 1. Jezus prowadzi.
2. Opracowanie dla katechety.
3. Płytę CD.
Poszczególne treści przeznaczone do opracowania w trakcie kolejnych lekcji zostały uporządkowane w obrębie następujących grup tematycznych:
1. Jezus nas kocha – pragniemy Go poznawać i kochać.
2. Pan Jezus dzieli się z nami swoimi darami – przyjmujemy Jego dary.
3. Pan Jezus dzieli się z ludźmi swoją chwałą – chcemy z Nim przebywać na zawsze.
4. Pan Jezus zaprasza do czuwania – tęsknimy za Jezusem Zbawicielem.
5. Pan Jezus zamieszkał pośród ludzi – cieszymy się Jego obecnością.
6. Pan Jezus umiera za ludzi – dziękujemy za Jego ofiarę.
7. Pan Jezus prowadzi do szczęścia – z radością idziemy za Jezusem Zmartwychwstałym.
8. Jezus Zmartwychwstały daje ludziom Ducha Świętego – żyjemy w radości Pana Boga.
Zgodnie z tytułem podręcznika uczniowie mają okazję odkryć Osobę Pana Jezusa w relacji z człowiekiem w świecie.
Podręcznik przeznaczony dla ucznia zawiera treści będące rozwinięciem wymienionych zagadnień. Z uwagi na to, że uczniowie I klasy szkoły podstawowej, czyli dzieci sześcioletnie, nie opanowali jeszcze techniki czytania (stadium preczytelnicze – Chall 1983), treści te autorzy podręcznika przekazują głównie w formie rysunków, które przedstawiają lub symbolizują omawiane sytuacje i zdarzenia związane z obecnością Pana Jezusa w świecie. Uczniowie, poprzez wykonywanie poleceń (uzupełnienie rysunków, wklejanki itp.), stają się współautorami własnego podręcznika, co niewątpliwie może wzmacniać ich zaangażowanie i motywację w pogłębianiu przedstawianej im wiedzy.
Bardzo wartościowym i – jak sądzę – atrakcyjnym dla uczniów uzupełnieniem tradycyjnego podręcznika jest płytka CD, zawierająca przypisane każdej jednostce lekcyjnej materiały (np. zadania do wykonania, słuchowiska itp.), z których uczniowie mogą korzystać w sposób interaktywny.
Katecheta w swoim podręczniku znajduje propozycję opracowania każdej jednostki lekcyjnej obejmującego szczegółową prezentację: 1. Zaplanowanych osiągnięć ucznia, 2. Scenariusza katechezy oraz 3. Materiałów pomocniczych. Moim zdaniem podręcznik ten stanowi dla nauczyciela religii bogaty przewodnik pomagający we wspólnym z małymi uczniami wędrowaniu po obszarach religii i wiary.
Z racji zawodowego zajmowania się rozwojem człowieka w biegu życia pozwoliłam sobie spojrzeć na prezentowany podręcznik z perspektywy osiągnięć rozwojowych odbiorcy tego podręcznika, czyli dziecka w wieku sześciu-siedmiu lat. Proponuję zatem uwzględnić kilka sfer rozwojowych dziecka wkraczającego w okres wczesnoszkolny: a) sprawności sensoryczno-motoryczne, b) zdolności poznawcze, c) sferę emocjonalną i społeczno-moralną, aby w ich kontekście spojrzeć na treści i formę przekazu wiedzy religijnej zawartej w ocenianym katechizmie.
 
Rozwój sprawności sensoryczno-motorycznych
Dość wysoki poziom integracji sensomotorycznej u dzieci na początku okresu wczesnoszkolnego zapewni im właściwą percepcję prezentacji graficznych oraz analizę przedstawianych treści. Jednocześnie zalecana w podręczniku samodzielna aktywność uczniów, realizowana poprzez wykonywanie rysunków, wklejanie w odpowiednie miejsca właściwych elementów itp., stymuluje sprawności manualne oraz koordynację sensomotoryczną dzieci (np. podczas wykonywania wybranych ćwiczeń zawartych na płytce CD), a także rozwija ich umiejętności bardziej precyzyjnej analizy prezentowanego materiału.
 
Rozwój poznawczy
Dzieci sześcioletnie, a więc w wieku, w którym trafiają obecnie do I klasy szkoły podstawowej, zaczynają posługiwać się myśleniem logicznym, ale na konkretnym poziomie, co oznacza, że podejmują one pierwsze próby przekształceń umysłowych dokonywanych na konkretnej treści. Sposób przedstawienia w podręczniku treści oraz prowadzenia wywodów, a także pobudzanie aktywności ucznia adekwatnie wpisuje się w możliwości intelektualne dziecka, ponieważ:
1. Różnorodność proponowanych uczniom form aktywności odnoszących się do kwestii religijnych zapobiega nudzie na lekcjach i umożliwia skupienie uwagi na prezentowanych treściach (funkcje zarządzające dziecka dopiero się rozwijają, dlatego atrakcyjność i różnorodność prezentowanego im materiału odgrywa w tym okresie istotną rolę).
2. Uczniowie mają możliwość budowania wiedzy religijnej poprzez samodzielną konkretną aktywność (rysunki, wklejanki, rozwiązywanie labiryntów), która według J. Brunera stanowi istotę enaktywnej reprezentacji umysłowej, a jednocześnie sprzyja rozwojowi sprawności sensomotorycznych. Wypełnianie różnorodnych zadań stawianych przed uczniami ułatwia im porządkowanie wiedzy i odnoszenie jej do codziennych doświadczeń.
3. Na szczególne podkreślenie zasługuje akcentowanie w prezentowanym podręczniku dwustronnego charakteru przedstawianych uczniom relacji: Jezus – ludzie (dzieci).
Jak wcześniej zaznaczyłam, dzieci na początku wieku wczesnoszkolnego dopiero zaczynają posługiwać się myśleniem operacyjnym (zdolność wykonywania przekształceń odwracalnych), dlatego też podkreślanie wzajemności w omawianych relacjach wydaje się szczególnie pożyteczne dla ich zrozumienia. Poza tym takie ujęcie relacji wskazuje na znaczenie podmiotowego charakteru dziecka i jego udział w kształtowaniu związku z Jezusem.
4. Katecheta ma możliwość zsynchronizowania treści lekcji z poszczególnymi okresami roku kościelnego: Adwentem, czasem Bożego narodzenia, postem i świętami zmartwychwstania. Pozwala to łączyć świąteczne, rodzinne tradycje z wymiarem religijnym, co sprzyja wzbogaceniu rozumienia przez dziecko zwyczajów, w których ono uczestniczy, o elementy duchowe i religijne, a także ułatwia zapamiętanie ich znaczeń.
 
Rozwój emocjonalny
W podręczniku położony został nacisk na wartość pozytywnych emocji i uczuć, zarówno doświadczanych przez dzieci w stosunku do rodziców, wychowawców i rówieśników, jak i od nich otrzymywanych. Podkreślana jest też relacja miłości dziecko – Pan Jezus. Jak pokazują badania psychologiczne, bliskie relacje emocjonalne dziecka z osobami w obrębie rodziny – a także poza nią (a nawet postaciami wyobrażonymi) – pełnią funkcję ochronną, zabezpieczającą przed negatywnymi skutkami przykrych zdarzeń życiowych (Gass, Jenkins, Dunnn 2007).
Rozmowy z uczniami w kontekście proponowanych przez autorów katechizmu historyjek mogą ułatwiać dzieciom wyrażanie własnych emocji, a także zrozumienie emocji i zachowań osób z otoczenia, co w konsekwencji stymuluje rozwój ich wrażliwości emocjonalnej i kompetencji społecznych (Raikes, Thompson 2006).
 
Rozwój społeczno-moralny
Początek okresu wczesnoszkolnego to etap w życiu dziecka, w którym zaczyna ono przezwyciężać egocentryzm dziecięcy (nieumiejętność przyjmowania perspektywy innych osób). Różne proponowane przez autorów podręcznika formy pracy, szczególnie oparte na materiale historyjek, stwarzają katechecie okazję do rozwijania u dzieci empatii i chęci pomagania innym (zarówno dorosłym, jak i rówieśnikom), a także odnoszenia się do nich z szacunkiem.
Niektóre z materiałów pomocniczych, np. historyjka Sekret prawdziwego mężczyzny, stawiają dziecko wobec konfliktu moralnego (ojciec zaleca prawdomówność, a jednocześnie sam tej normy nie przestrzega). Właściwe ich wykorzystanie sprzyjać będzie rozwojowi moralnemu uczniów: od heteronomii ku autonomii moralnej (J. Piaget 1967, L. Kohlberg, 1984).
Proponowane w podręczniku zadania dla dzieci (np. przyniesienie pamiątek z chrztu św., zdobycie informacji od rodziców) mobilizować mogą zarówno dzieci, jak i ich rodziców do podejmowania wzajemnych kontaktów (ich ubóstwo staje się plagą współczesnych rodzin), co może sprzyjać rozwijaniu bliskości międzypokoleniowej i mieć znaczenie dla dalszego rozwoju pozytywnych, wzajemnych relacji.
 
Podsumowując, z pełnym przekonaniem mogę stwierdzić, że wiedza religijna przedstawiona została w omawianym podręczniku w sposób możliwy do zasymilowania przez dziecko sześcio-, siedmioletnie, ale nie trywialny. Prezentowana treść, a także forma i zadania, wobec których stawiani są uczniowie, zharmonizowane zostały z prawidłowościami rozwojowymi tego okresu, stanowiąc jednocześnie materiał dający możliwości stymulacji dalszego rozwoju. Uczniowie, nawet ci najmłodsi, są obecnie wymagającymi odbiorcami, na co dzień bowiem obcują oni z atrakcyjną grafiką gier komputerowych i bogactwem różnorodnych treści. Uważam, że podręcznik do katechezy Elementarz Dziecka Bożego 1: Jezus prowadzi, który otrzymują, jest w stanie zaspokoić ich potrzeby poznawcze i estetyczne oraz nie tylko wzbudzić, ale i przez cały rok edukacji utrzymać wysoki poziom zainteresowania wiedzą religijną oraz różnymi formami religijności.
 
Ewa Gurba – doktor habilitowany psychologii, pracownik naukowy Instytutu Psychologii Uniwersytetu Jagiellońskiego oraz Katedry Psychologii Akademii Ignatianum w Krakowie.